O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Individual  rivojlanish  va  o‟sish.  Urug‘langan  yoki  partenogenetik  tuxumni  voyaga 
yetgan  organizmga  aylanish  davri  individual  rivojlanish,  ya‘ni  ontogenez  deyiladi.  Ontogenez 
embrional  va  postembrional  rivojlanishni  o‘z  ichiga  oladi.  Embrional  rivojlanish  davri  tuxum 
qoyuvchi hayvonlarda embrionning tuxumdan chiqishi, tirik tug‘uvchilarda esa embrionning ona 
qornidan  tug‘ilishi  bilan  tugaydi.  Postembrional  rivojlanish  hayvonlarda  ikki  yo‘l  bilan  boradi. 
Ko‘pchilik  hayvonlar,  masalan,  ayrim  bo‘shliqichlilar,  halqali  va  to‘garak  chuvalchanglar, 
o‘rgimchaksimonlar,  chuchuk  suv  qisqichbaqasimonlari,  ko‘pchilik  xordalilar  murtagidan 
embrional  rivojlanish  natijasida  voyaga  yetgan  hayvonning  o‘ziga  o‘xshash  organizm  yetishib 
chiqadi.  Bunday  rivojlanish  o’zgarishsiz,  ya‘ni  bevosita  rivojlanish  deyiladi.  Boshqa  hayvonlar 
(dengiz  bo‘shliqichlilari,  ko‘pchilik  halqali  chuvalchanglar,  dengiz  qisqichbaqasimonlari  va 
mollyuskalari, qanotli hasharotlar, ninaterililar)da embrional rivojlanish natijasida hosil bo‘lgan 
yosh organizm voyaga yetgan organizmidan tana tuzilishi va hayot  tarzi bilan farq qiladi. Yosh 
organizm  postembrional  davrda bir  necha  o‘zgarishlardan  keyin  yetishgan ota-ona organizmiga 
o‘xshash bo‘lib qoladi. Rivojlanishning bu tipi o‘zgarishli bilvosita rivojlanish, ya‘ni metamorfoz 
deyiladi. 
O‘sish  hayvonlar  hayotining  dastlabki  davrlariga  to‘g‘ri  keladi.  Tana  qoplag‘ichi 
yumshoq  bo‘lgan  hayvonlarning  o‘sishi  bir  meyorda  boradi.  To‘garak  chuvalchanglar, 
bo‘g‘imoyoqlilar va boshqa hayvonlarning tanasi  o‘sishga to‘sqinlik  qiladigan qattiq  pust bilan 
qoplangan.  Ularning  o‘sishi  eski  qattiq  po‘st  tashlagandan  so‘ng  boshlanib,  yangi  po‘st 
qotganicha  davom etaveradi.