O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Erkin yashovchi infuzoriyalar. Ko‘ pchilik erkin yashovchi infuzoriyalar dengizlarda va 
chuchuk suv havzalarida hayot kechiradi. Ularning bir qismi suv planktonida muallaq yashaydi. 
Bentosda  hayot  kechiradigan  infuzoriyalar  orasida  suv  tubida  yoki  suv  o‘simliklarida  o‘rmalab 
yuruvchi  turlari  ham  ko‘p  uchraydi.  Psammofill  infuzoriyalar  qirg‘oq  yaqinidagi  qum  zarralari 
orasida  kapillyar  namlikda  yashashga  moslashgan.  Ularning  tanasi  ingichka  va  uzun  bo‘lib, 
oldingi qismidagi kipriklar yaxshi rivojlangan (23-rasm). Infuzoriyalar orasida o‘troq yashovchi 
turlari  ham  bo‘ladi.  Ular  maxsus  poyacha  orqali  suv  tubidagi  predmetlar,  mollyuskalar  yoki 
qisqichbaqalar ta-nasiga yopishib oladi. 

---

Ko‘pchilik infuzoriyalar bakteriya, chiriyotgan o‘simliklar qoldiqlari va bir hujayrali suv 
o‘tlari  bilan  oziqlanadi.  Ular  orasida  haqiqiy  o‘txo‘rlari  ham  bor.  Chuchuk  suv  infuzoriyasi 
Nassula ornata faqat ipsimon ko‘k-yashil o‘tlari bilan oziqlanadi.  Ayrim yirtqich infuzoriyalar 
o‘zidan  yirikroq  tufelkalarni  ham  yutishi  mumkin.  Yirtqich  didiniy  o‘z    o‘ljasi  -  tufelkadan  bir 
necha marta kichik bo‘ladi. 
Kavsh  qaytaruvchi hayvonlar oshqozonining oldingi  qismida  endodiniomorfa  turkumiga 
mansub  bo‘  lgan  120  turga  yaqin  infuzoriyalar  yashaydi  (20-rasmga  qarang).  1  sm
3
  oshqozon 
shirasida  ularning  soni  2  mln.ga  etadi.  Bitta  sigir  oshqozonidagi  massasi  1  kg.ga  yetadi. 
Infuzoriyalar  oshqozonda  kletchatkani  hazm  bo‘ishini  osonlashtiradi.  Shuning  uchun  ularni 
kavsh qaytaruvchi hayvonlar bilan simbioz yashaydigan xivchinlilar deyish mumkin. 
Parazit infuzoriyalar. Infuzoriyalarning ko‘p turlari odam va turli hayvonlar organizmida 
yashaydi.  Parazit  infuzoriyalar  orasida  ayniqsa,  ixtioftirius  (Ichthyopthirius  multifillis)  katta 
ahamiyatga  ega  (20-rasm).  Parazit  zog‘ora,  gulmohi,  do‘ngpeshona,  oq  amur  baliqlarining 
suzgich qanotlari va jabralarida yashaydi. 
Odam  yo‘g‘on  ichagida  balantidiy  (Balantidium  coli)  uchraydi.  Infuzoriya  tanasi 
tuxumsimon  shaklda  (23-rasm);  oldingi  tomonida  og‘izoldi  chuqurchasi  tubida  og‘iz  teshigi 
joylashgan. Infuzoriya ichak bo‘ shlig‘ida yashaganida odatda odamga ziyon keltirmaydi. Lekin 
u  ko‘pincha  ichak  epiteliysiga  kirib  olib,  qon  eritrotsit-lari  hisobiga  oziqlana  boshlaydi. 
Infuzoriya  ichak  devorida  yara  hosil  qilib,  og‘ir  qonli  ichburug‘  paydo  qilishi  mumkin. 
Balantidiy  odatda  cho‘chqalarning  ichagida  ko‘p  uchraydi.  Ayniqsa,  cho‘chqa  bolalari 
balantidioz bilan kuchli zararlanadi. Gigiyena qoidalariga rioya qilinmaganda balantidiy sistalari 
iflos qo‘l orqali odam ichagiga tushadi va to‘g‘ri ichakda sistadan chiqadi. 
Kiprikli  infuzoriyalar  sinfi  Teng  kipriklilar,  Spiral  kipriklilar,  To‘garak  kipriklilar  va 
boshqa kenja sinflarga bo‘linadi.