O`zbеkiston Rеspublikasi Oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi Namangan muhandislik – pеdagogika instituti

17-  Mavzu:  Baxolash  usullari,  mezonlari  va  asosiy  vazifalari  . 

Nazoratning asosiy maqsadi va  unga qo`yilgan talablar. Nazorat turlari. 

Nazorat  jarayonida  foydalaniladigan  testlarning  turlari  va  ularga 

qo`yiladigin  talablar.  Test  tarixi  va  test  sinovlarining  nazorat 

samaradorligini oshirishdagi axamiyati. Test topshiriqlariga qo`yiladigan 

talablar. Testlarning turlari. 

 

 

 

Tayanch so`z va atamalar 

Nazoratning  asosiy  maqsadi.  Nazoratga  qo`yilgan  talablar. 

Nazorat turlari. Joriy nazorat. Ichki nazorat. Oraliq nazorat. Test. 

Test tarixi. Test  turlari. Test tuzishga qo`yiladigan talablar.  

 

 

---

O`qituvchi  darsni  o`quvchilar  o`rganayotgan  materialni  anglabgina    qolmay, 

uni  aniq,  takrorlab  bera  oladigan,  bilimlarni  kelgusi  o`quv  ishlarida  va  amalda 

qo`llay oladigan yo`sinda tashkil etishi kerak. 

Bilimlarni  mustahkamlash  va  takomillashtirishda  o`quvchilar  ularni  qanday 

o`zlashtirishgan  bo`lsalar,  xuddi  shunday  aytib  berishlari,  ularga  aniqlik, 

mukammallik kiritishlari lozim. Ta`limiy ishning ana shu bosqichida yangi o`quv 

materiali  bilan ilgari o`zlashtirilgan materiallarni o`zaro chambarchas, o`quvchilar 

yaqqol tushunadigan yo`sinda bog`lash ularning fandan olgan bilim, ko`nikma va 

malakalarini boyitadi, kengaytiradi va yanada shakllantiradi. 

O`quvchilarning  bilim,  o`quv  hamda  malakalarini  nazorat  qilish,  ularning 

o`zlashtirishini hisobga olish, o`quv jarayonining eng muhim qismlaridan biridir. 

O`quvchilarning 

o`rganilayotganlarni 

qanchalik 

idrok 

etayotganligi, 

tushunayotganligi va eslab qolayotganligi, o`z bilimlaridan amaliy masalalarni 

yechishda  qanday  foydalanayotganligi  hisobga  olinmasa,  o`qitish  jarayoni 

mukammal  bo`la  olmaydi.  Nazoratning  eng  asosiy  vazifasi  o`quvchilarning 

nimani va qanday o`zlashtirayotganligini, o`quv jarayoniga qanday munosabatda 

ekanligini  aniqlash  hamda  baholashdan  iborat.  Bu  yerda  o`qituvchining 

vazifasi  o`quvchilarning  o`qishdagi    muvaffaqiyatlarini  qayd  qilish  bilangina 

cheklanmaydi,  bunda  u  nazorat    natijalariga  tayanib,  o`quvchilarning  

bilimlarni mustahkam o`zlashtirishlari- uchun zarur bo`lgan vazifalar belgilaydi  

va  o`tkazadi.  Nazorat  tufayli  o`qituvchi  bilan  o`quvchilar  orasida  o`ziga  xos 

«Qayta aloqa» o`rnatiladi, bu aloqa o`qish davomida o`quvchilarning aqliy va 

amaliy ishlarini boshqarishga imkon beradi. «Qayta aloqa»    qanchalik   to`liq 

bo`lsa,  shunchalik  ko`p    o`quvchi        nazorat      qilinadi        va  uning  uzluksizligi 

qanchalik uzoq vaqt   ta`minlansa, o`qitish   jarayonini  boshqarish    imkoniyati 

shunchalik keng bo`ladi. Bir tomondan,  «qayta aloqa»ning takrorligini oshirish 

zarurligi,        ikkinchi  tomondan,        buning  uchun  ajratilgan  vaqtning 

cheklanganligi  o`quvchilar  bilim,  uquv  va  malakalarini  nazorat  qilish  hamda 

o`zlashtirishini  hisobga  olishning  usul  va  vositalarini  takomillashtirish 

zaruratini tug`diradi. 

O`quvchilarning bilim, o`quv hamda malakalarini nazorat qilish o`z vaqtida 

va sistemali ravishda o`tkazilgandagina zarur o`quv va tarbiyaviy samara beradi. 

O`qituvchi har bir o`quvchining muvaffaqiyatlari qanday ekanligini hamma vaqt 

bilishi kerak, shundagina u o`quvchilarning xatosini o`z vaqtida aniqlashi va uni 

tuzatishi,  tegishli  yordam  ko`rsatish  mumkin  bo`ladi.  O`quvchilarning  o`qishdagi 

muvaffaqiyatlarini nazorat qilish ular uchun o`quv mehnatining motivlarini ko`p 

jihatdan belgilaydigan rag`batlantiruvchi faktor bo`ladi. 

O`qituvchi  o`quvchilarning  bilim,  uquv  hamda  malakalarini  nazorat  qilib, 

ularga  baho  qo`yadi.  Qo`yiladigan  baho  ob`ektiv  va  haqqoniy  bo`lishi  kerak. 

To`g`ri  qo`yilgan  baho  o`quvchilarga  o`z  imkoniyatlarini  baholashga  yordam 

beradi. Bahoning tarbiyaviy roli ana shularda namoyon bo`ladi. 

O`quvchilarning  o`qishdagi  muvaffaqiyatlarini nazorat qilish va  baholashda 

ularning  individual  xususiyatlari  e`tiborga  olinishi  kerak.  Tabiiyki,  gruppadagi 

hamma  o`quvchilarga  bilimlarning  hajmi  va  sifati  jihatidan  bir  xil  talablar 

---

qo`yiladi.  Ammo,  shu  bilan  birga,  ba`zi  hollarda  ayrim  o`quvchilarning 

jur`atsizlik  yoki  tortinchoqlik,  sust  fikrlash,  o`ziga  ortiqcha  ishonish,  jismoniy 

kamchilik  kabi  xislatlarini  ham  e`tiborga  olish  zarur.  Biror  uzrli  sababga  ko`ra 

ayrim  o`quvchilarning  vaqtincha  qiyinchilikka  tushib  qolishini  ham  e`tiborga 

olish kerak. 

O`quvchilarning o`qishdagi muvaffaqiyatlari darajasini aniqlash yo`llaridan 

biri tekshirib ko`rish bo`lsa, boshqa yo`li-kundalik kuzatishlardir. 

 

O`quvchilarning  o`zlashtirishini  hisobga  olish  natijalari  ma`lum  darajada 

o`qituvchi  pedagogik  mahoratining  ko`rsatkichi  bo`lib,  o`qituvchi    ishini 

tashkil etishga va o`quvchilarni o`qitish sifatini yaxshilashga yordam beradi.