O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti «Geografiya» kafedrasi

Postdam bosqichi 1945 – 
yildan boshlandi. Berlin shaxri yaqinida joylashgan bu 
shaxarchada imzolangan shartnoma Germaniya va uning ittifoqchilari ustidan qozonilgan
g`alabadan so`ng Yevropadagi kuchlar muvozanatini o`zida aks ettirdi, yangi geosiyosiy
kuchlarning holatini, yangi chegaralarni aniqlab berdi. SHartnoma jahonning ko`pqirralilikdan 
biopolyar tizimga o`tganligidan dalolat berar edi. Ya`ni bir tomondan, kontinental (quruqlik)
kuchlarini namoyon qiluvchi sobiq ittifoq va uning ittifoqchilari, ikkinchi tomondan, ko`proq
dengiz kuchlarini o`zida namoyon qiluvchi AQSH va uning ittifoqchilari geosiyosat olamida tan 
olindi. Bu ikki qutbning qarama – qarshiligi Postdam bosqichining mazmunini aniqlab berdi. 
Uning ahamiyatga molik tomoni shunda ediki, ikkita yirik qutbning qarama – qarshiligi 
«sovuq» va yadro urushlari o`rtasidagi muvozanatda kechdi. 
Sobiq ittifoq iqtisodiyoti tashqi o`zgarishlar va rivojlanishlarga nisbatan moslashuvchanlik
darajasi past bo`lganligi uchun inqirozga yuz tutdi. 
Belovej davri ya
ngi davlatlarning paydo bo`lishi bilan xarakterlanadi. Birinchi navbatda
jaxonning yangi xukmdorlari «barxatli» va ma‘lum kuchga tayangan holda sobiq ittifoq 
atrofida, so`ngra Rossiyada yangi jaxon qoidalarini shakllantirmoqda. Ular Versal shartnomasi
qoidalariga asoslangan holda ish yuritmoqdalar.
Geosiyosatning asosiy qoidalar kategoriyalari. 
Geosiyosatning asosiy kategoriyasi siyosiy makonni nazorat qilishdir. Jaxon siyosiy 
makoni o`z navbatida mintaqalarga, rayonlarga davlatlar bloki va ittifoqlariga bo‘linib ketadi. 
SHu sababli geosiyosat kategoriyalari quyidagilardan iborat: geostrategik mintaqa, 
geosiyosiy mintaqa, davlatlar bloki, geosiyosiy ittifoqlar, qudratli, tengi yo‘q davlat, kuch 
markazlari, geosiyosiy chiziqlar (yo`nalishlar ), frontal raqobat va boshqalar. 
Geostrategik mintaqa
jaxon siyosiy makonining bir qismi bulib , u o`ziga xos hududga ,
savdo va madaniy – mafkuraviy aloqalarning o`ziga xos xususiyatlari bilan ajralib turadi. 
Geostrategik mintaqa esa geostrategik mintaqaning bir qismi bulib , maydoni uncha katta 
bo`lmasa xam, siyosiy, iktisodiy va savdo aloqalarining yuqori darajadagi sur‘ati bilan ajralib 
turadi (Evropa, Amerika, Xitoy, Janubi SHarqiy Osiyo va boshqalar). Geosiyosiy mintaqa o`z 
navbatida davlatlar chegaralari bilan mos tushuvchi siyosiy rayonlarga bo‘linadi. Siyosiy 
rayonning eng muxim xususiyati siyosiy birlik va yaxlitlikdir. Har bir rayon o`ziga xos shakl 
va o`lchamlariga ega.
Davlat chegaralarining barpo qilinishi va rasmiylashtirilishi milliy davlatning shakllanishi 
va rivojlanishi davrida amalga oshiriladi. CHegaralar ular o`rab turgan «Millat - davlat» 
makonining geosiyosiy rasmiylashtirilishidir. Bundan tashqari, tabiiy va sun‘iy chegaralar 
mavjud. Tabiiy chegaralarga tog‘lar, daryolar dengiz v ko`l akvatoriyalari kiradi. Sun‘iy 
chegaralar quruklikda ham, suvda ham aniq tabiiy ob‘ekt bo`lmagan joylarda o`tkaziladi. Bunda 
geografik kenglik va o‘zunlik elementlari bo`lgan parallellar va meridianlar hisobga olinadi. 
Masalan, AQSH va Kanada o`rtasidagi davlat chegarasi 49 parallellar buyicha 1450 km ga 
cho`zilgan. Sun‘iy chegaralar davlatlarning o`zaro kelishuvlari asosida o`tkaziladi va 
tasdiqlanadi. 
Geosiyosatda tabiiy chegaralarga ko`prok e‘tibor beriladi. Dengiz chegaralari eng qulay 
chegara xisoblanadi. Mashxur olim F. Fatsel «Qirg`oq bizlarga qo`shni sifatida tabiatni in‘om 
etdi va bu qo`shni har qanday do`stona davlatdan afzaldir», - degan edi.
Dengiz chegaralari boshqa davlatlar bilan aloqa o`rnatishga katta imkoniyat yaratadi. 

---

100 
SHuning uchun uning qiymati o‘zunligi ortgan sari ortib boradi. 
CHegara siyosiy , mudofaa va harbiy strategik vazifalarni bajaradi. Har qanday chegara 
chegaraoldi hududlariga ega. Ayrim hollarda bunday hududlar «bufer davlat»larga aylantiriladi. 
«Bufer davlatlar» odatda kichik mamlakat bulib, u ikkita kuchli davlatni turli xil kutilmagan
xatti – xarakatlardan saqlab turadi. Yevropada Reyn daryosining kuyi qismi SHveytsariyadagi
tog‘` dovonlari, Niderlandiya, SHveytsariya va Belgiya hududlari shunday hududlar qatoriga 
kiritiladi. CHunki ular Germaniya va Frantsiya o`rtasida «bufer davlat» vazifasini bajargan . 
Bir necha «bufer davlatlar» «bufer zona» larni hosil qilishi mumkin. Birinchi jahon urushi
davrida SHvetsiya, Norvegiya, Daniya, Niderlandiya, Belgiya, Luksemburg, Polsha, Eron, 
Afg`oniston, Koreya kabi davlatlar ana shunday «bufer zona»lar Germaniya va sobiq ittifoq 
tomonidan bo‘lib olingan (Sudet viloyati, Polsha, G`arbiy Ukraina, G`arbiy Belorus va 
boshqalar)