O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti «Geografiya» kafedrasi

Vena bosqichi
o'ziga xos o'rin egallaydi. 
Bu bosqich Vena kongressining (1814-1815) to‘zilishi bilan xarakterlanadi. Buning asosi 
sifatida geografik hududni nazoratda tutish tamoyili olingan. 
Bu bosqichda jahon kuchlari markazi sifatida Rossiya va Avstriya -Vengriya imperiyasi, 
Britaniya kolonial imperiyasi (imperiya sifatida 1876-yilda e'tirof etilgan bo'lsa ham), 
Germaniya imperiyasi (1871-yildan), XIX asrning o'rtalaridan jahon kuchlari markazi sifatida 
Fransiya (qonuniy jihatdan respublika hisoblanar edi) o'zini namoyon eta boshladi. 1877-yildan 
boshlab Turkiya sultoni "Usmonli turklar imperatori" maqomini qabul qildi. 
Bu bosqichda yirik geosiyosiy markazlarning harbiy, siyosiy va boshqa ko'rinishdagi 
nizolari, goh bir markazning rivojlanishi (AQSH, Germaniya) yoki, aksincha, parchalanishi, yo 
ta'sir doirasining pasayishi (Rossiya, Ispaniya) kuzatiladi. 
Bu bosqichdagi eng yirik siyosiy voqealardan bin ikkita yirik ittifoqning shakllanishi 
hisoblanadi. Birinchi ittifoq "Uchlik ittifoqi" hisoblanib, unga Germaniya, Avstriya — Vengriya 
va Italiya kirgan edi. Ikkinchi ittifoq Antanta hisoblanib, unga Fransiya, Angliya va Rossiya 
davlatlari birlashgan edi. 
"Uchlik ittifoqi"ning Birinchi jahon urushida (1914—1918) parchalanib ketishi 
Versal 
geosiyosiy bosqich
ining boshlanishi bilan xarakterlanadi va geopolitik kuchlar nisbatining 
tubdan o'zgarishiga olib keldi. Kuchli siyosiy markaz bo'lib hisoblangan Germaniya, Avstriya—
Vengriya, Rossiya va Turkiya imperiyalari inqirozga yuz tutdi. Ushbu davlatlarning 
parchalanishidan paydo bo'lgan nisbatan kichik davlatlarni Versal shartnomasining mualliflari 
o'z ta'sir doiralariga kiritishni maqsad qilib oldilar. Versal shartnomasi siyosiy yetakchilikni 
quruqlikda Fransiyaga, dengizda esa Angliyaga tegishini ta'minlab berdi. G'olib davlatlar 
siyosatchilari nuqtayi nazaridan Rossiya uchun Yevropada joy yo'q edi. Versal shartnomasining 
ajralmas qismi hisoblangan Millatlar ligasi nomidan Germaniya va Turkiya imperiyalari 
koloniyalari g'olib davlatlar tomonidan bo'lib olindi. AQSH Prezidenti Vilsonning rejalariga 
ko'ra Rossiya davlati bir necha ta'sir doiralarga bo'linishi kerak edi. Masalan, Kavkaz Turkiya 
imperiyasining bir qismi sifatida, O'rta Osiyo esa biron-bir Yevropa davlatining protektorati 
qilinishi lozim edi. Rossiya va Sibirning o'zida esa amalda hech qanday siyosiy kuchga ega 
bo'lmagan qaram davlat tuzish ko'zda tutilgan edi. Shu maqsadda jahonning 15 ta yirik davlati 
o'z qo'shinlarini Rossiya hududiga kiritdi. 
Birinchi jahon urushida eng katta yutuqqa AQSH burjuaziyasi erishdi. U o'z kuchini his 
qilgan holda 1922-yilda Vashington konferensiyasida AQSH Angliya bilan bir qatorda harbiy 
dengiz flotiga ega bo'lish huquqini qo'lga kiritdi. 
Millatlar ligasi yordamida g'olib davlatlar tomonidan Germaniya va Rossiya o'rtasida 
Fransiya va Angliya davlatlari ta'sir doirasida bo'lgan bir gurux davlatlardan iborat «sanitar 
kordon» tashkil etildi va bu bilan ikki yirik davlatning to`g`ridan – to`g`ri aloqalariga chek 
qo`yildi. 
Ikkinchi jaxon urushi Versal tinchligiga chek qo`ydi. Urushning barcha qiyinchiliklarini 
sobiq ittifoq o`z bo`yniga oldi , lekin ushbu urushdan u harbiy va geosiyosiy jihatdan 

---

99 
mustahkam bo`lib chiqdi. O`z tarixida birinchi marta Rossiya atrofida yirik geopolitik blokni 
tashkil etdi. Keyinchalik ushbu blokni mafkuraviy va axborot qurollari yordamida parchalash 
uchun yarim asr vaqt sarflandi.