O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik qurilish instituti

- mantiqiy operatsiyalarni bajarish (mantiqiy elementlar),
- signallarni taqsimlash (taqsimlagich va kommutatorlar),
- signallarni saqlash (xotira va saqlash elementlari),
- programmali signallarni hosil qilish (programmali elementlar),
- bevosita jarayonga taʼsir qiluvchi vositalar (ijrochi elementlar).
Аvtomatika elementlarining funktsiyalari xar hil boʼlganiga qaramay, ular-ning parametrlari umumiy hisoblanadi va ularga quyidagilar kiradi:
- statik va dinamik rejimlardagi tavsifnomalari;
- uzatish koeffitsienti (sezgirlik, kuchaytirish va stabilizatsiya koef-fitsientlari);
- xatolik (nostabillik);
- sezgirlik chegarasi.
Xar bir avtomatika elementi uchun turgʼunlashgan rejimda kirish X va chiqish signallari U orasida u=f(x) bogʼliqlik mavjud. Ushbu bogʼliqlik element-ning statik tavsifnomasi deyiladi.
Koʼrinish boʼyicha avtomatika elementlarining statik tavsifnomalari uch guruxga ajratiladi: a) chiziqli, b) uzluksiz nochiziqli, v) nochiziq uzlukli.
Аvtomatika elementining ishlash sharoitlari turgʼunlashmagan, yaʼni X va U qiymatlari vaqt davomida oʼzgarilayotgan payti dinamik rejim deyiladi. Chiqish qiymatining vaqt davomida oʼzgarishi esa dinamik tavsifnomasi deyiladi.
Аvtomatika elementlari maʼlum inersionlikka ega, yaʼni chiqish signali kirish signaliga nisbatan kechikishi bilan oʼzgariladi. Elementlarning bu xususiyatlari avtomatik tizimining dinamik rejimidagi ishini aniqlaydi. Xar bir elementning umumiy va asosiy xarakteristikasi uning oʼzgartirish koeffitsienti, yaʼni element chiqish kattaligining kirish kattaligiga boʼlgan nisbatiga teng. Аvtomatik tizimlarning elementlari miqdor va sifat oʼzgartirishlarni bajaradi. Miqdor oʼzgartirishlar kuchaytirish, stabillash va boshqa koeffitsientlarni nazarda tutadi. Sifat oʼzgartirishda bir fizikaviy kattalik ikkinchisiga oʼtadi. Bu holda oʼzgartirish koeffitsienti element sezgirligi deyiladi.
Аvtomatika elementining yana bir muhim tavsifnomasi – element (kirish kattaligi oʼzgarishiga bogʼlik boʼlmagan) chiqish kattaligining oʼzgarishidan hosil boʼlgan oʼzgartirish xatosidir. Bu xatoga sabab atrof-muhit xaroratining, taʼminlash kuchlanishining oʼzgarishi va kabilar boʼlishi mumkin. Element xarak-teristikalarining oʼzgarishi natijasida paydo boʼladigan hato nostabillik deb ata-ladi.