O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik qurilish instituti

IS da qurilma uzellarini, koʼrsatkichlarini oʼlchash, shikastlikni qidirish xamda qurilmalarini sinash koʼnikmalariga ega boʼlish kerak.
Birinchi EHMlar 40-yillarda paydo boʼlgan boʼlib, ularning rivojlanishi bevosita elektronika rivojlanishiga bogʼliq boʼldi, EHM sohasida texnik tarqqiyot xususida gaʼ ketganda, ularning rivojlanishi yagona fizik-texnik ʼrintsiʼga asoslangan maʼlum bosqichlarga ajratiladi. Bu bosqichda EXM avlodlari deb ataladi.
EXM lar ularda ishlatiluvchi fizik elementlarga bogʼliq holda u yoki bu avlodga mansubligi aniqlanadi. Uzellarni tuzishda ulardan soddaroq EXM elementlari ishlatiladi. Elementlar turlicha boʼlib, oʼz navbatida EXM ning element bazasini

АVTOMАTLАSHTIRISH TEXNIK VOSITАLАRI
Nozirgi davrda xalq xoʼjaligi sohalarini avtomatlashtirish jarayonlarida 3000dan ortiq fizik kattaliklar va texnologik koʼrsatkichlarni nazorat qilish kerak boʼladi.Qishloq xoʼjaligini avtomatlashtirishda barcha nazorat qilinadigan kattaliklar va koʼrsatkichlar asosan besh guruxga boʼlinadi: teploenergetik koʼrsatkichlar; elektroenergetik koʼrsatkichlar; mexanik koʼrsatkichlar; kimyoviy tarkibi va fizikaviytuzilishi.Teploenergetik koʼrsatkichlarga, xarorat, bosim sat va sarfkabi kattaliklar , elektroenerget koʼrsatkichlarga oʼzgarmas oʼzgaruvchan tok va kuchlanish, aktiv reaktiv va toʼla quvvat, quvvat koeffitsienti, chastota,izolatsiya-qarshilig,mexanik koʼrsatkichlar: burchak tezlanish, deformatsiya, kuch, aylanish momentlari, detallar soni, materiallar qattiqligi, tebranish, massa, kimyoviy koʼrsatkichlar, kontsentratsiya, kimyoviy tuzilishi va tarkibi va fizikaviy kattaliklar, namlik, elektr oʼtkazuvchanlik, zichlik, yumshoqlik, yoritilganlik va kabilar kiradi.
Nazorat qilinadigan kattaliklar bilan oʼzgartirgichlar va signallarning strukturaviy bogʼlanish sxemasi 1.1- rasmda keltirilgan.Bajariladigan vazifalariga qarab avtomatlashtirishni quyidagilarga ajratish mumkin: avtomatik nazorat, avtomatik ximoya, avtomatik boshqarish, avtomatik rostlash.Аvtomatik nazorat oʼz navbatida avtomatik signalizatsiya, avtomatik oʼlchash, avtomatik saralash va avtomatik axborotni yigʼishga ajratiladi.Аvtomatik signalizatsiya xizmatchilarni, texnologik jarayon koʼrsatkichlari chegaraviy koʼrsatkichlarga yaqinlashganlik haqida axborot beradi. Аvtomatik oʼlchash texnologik jarayonni asosiy koʼrsatkichlarini maxsus asboblarga uzatib berishga xizmat qiladi. Аvtomatik saralash maxsulotni ogʼirlik oʼlchamlari, rangi va boshqa fiziko-mexanikaviy xususiyatlariga qarab ajratishga xizmat qiladi. Аvtomatik axborotni yigʼish texnologikjarayon oʼtishi, maxsulotni sifati, soni va boshqa koʼrsatkichlari xaqida maʼlumot yigʼishda xizmat qiladi.Аvtomatik ximoya normal va xalokat xolatlarida qoʼllaniladi. Bu holda himoya vositalari jarayonni toʼxtatib yoki avtomatik ravishda ushbu xolatlarni chetlashtirishga xizmat qiladi.