O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik qurilish instituti

АVTOMАTIKА ELEMENTLАRI VА ULАRNING АSOSIY KOʼRSАTKICHLАRI
Аvtomatika elementi deb oʼlchanayotgan fizik kattalikni birlamchi oʼzgartiruvchi moslamaga aytiladi. Аvtomatika elementlari toʼrt xil strukturaviy belgilanish sxemalaridan iborat boʼladi.
a) oddiy bir martali (birlamchi) toʼgʼridan-toʼgʼri oʼzgartirish;
b) ketma-ketli toʼgʼridan-toʼgʼri oʼzgartirish;
v) differensial sxemali;
g) kompensatsion sxemali.
Oddiy oʼlchash oʼzgartirgichlari (a) bir dona elementdan tashkil topgan boʼladi. Ketma-ketli oʼzgartgichlarda esa (b) oldindagi oʼzgartirgichning kirish koʼrsatgichi keyindagi oʼzgartgichning chiqishi hisoblanadi. Odatda birlamchi oʼzgartirgich sezgirlik elementi (SE), ohirgi (keyingi) oʼzgartirgich esa chiqish el-ementi deb yuritiladi. Oʼzgartirgichlarning ketma-ketligi ulanish usuli bir martali oʼzgartirishda chiqish signalidan foydalanish qulay boʼlgan sharoitda qoʼllaniladi.
Differensial sxemali oʼlchash oʼzgartirgichlari nazorat qilinayotgan kattalikni uning etalon qiymatlari bilan solishtirish zarurati boʼlganda qoʼllaniladi.
Kompensatsion sxemali oʼzgartirgichlar usuli esa yuqori aniqlik bilan ish-lashi, universalligi hamda oʼzgartirish koeffitsientining tashqi taʼsirlarga deyarli bogʼlik emasligi bilan ajralib turadi.
Аvtomatika elementlari tizimning eng asosiy qismi boʼlib, quyidagi funktsiyalardan birini bajaradi:
- nazorat qilinayotgan yoki rostlanayotgan kattalikni qulay koʼrinishdagi signalga oʼzgartirish (birlamchi oʼzgartgich - datchiklar);
- bir energiya koʼrinishidagi signalni boshqa energiya koʼrinishdagi signalga oʼzgartirish (elektromexanik, termoelektrik, pnevmoelektrik, fotoelektrik va xakozo oʼzgartgichlari);
- signal tabiatini oʼzgartirmasdan uning kattaliklarini oʼzgartirish (kuchaytir-gichlar);
- signalning koʼrinishini oʼzgartirish (analog-raqam, raqam analog oʼzgartkichlari).
- signalning formasini oʼzgartirish (taqqoslash vositalari),