O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va geografiya fakultet

III bob. NATIJALAR TAHLILI 
3.1.Poliefirning fizik-mehanik xossalari va ularning kompozitsion materiallar 
olishdagi ahamiyati 
To’yinmagan poliefir quyuq moysimon, o’ziga xos o’tkir xidli suyuqlik.Uning 
o’tkir hidi, tarkibiga monomer sifatida qo’shilgan stirol bilan bog’lik bo’ladi. 
Tadqiqot natijalari shuni ko’rsatdiki, ishlatilayotgan to’yinmagan poliefir zichligi 
1,15 ni , qovushqoqligi esa 200 sek tashkil etdi. Bu ko’rsatkich GOST talablariga 
xususan PN-1 markadagi to’yinmagan poliefirga qo’yilgan talablarga to’la mos 
keladi. Adabiyotlardan ma`lumki, ushbu markadagi to’yinmagan poliefir smolasi 
tarkibida 35% atrofida stirol bo’ladi. Bu miqdordagi stirol kompozitsion 
aralashmani yuqori aktivlikka ega bo’lishini ta`minlaydi. 
Yuqori molekulyar birikmalarni qayta ishlashda plastifikatorlar deb 
nomlanuvchi alohida sinf moddalari borki, ularsiz bugungi sintetik va tabiiy yuqori 
molekulyar birikmalar texnologiyasini tasavvur qilib bo’lmaydi. Tabiati jixatidan 
plastifikatorlar quyi molekulyar birikmalardir. Ularga uglevodlarni, ularning 
galogenli hosilalarini, oddiy va murakkab efirlarni, shuningdek ketonlarni, 
spirtlarni, aminlarni, amidlarni kiritish mumkin. Plastifikatorlar erituvchilarga 
o’xshasada, ulardan printsipial jixatdan farq qiladi. Ya`ni ular yordamida 
polimerlar qayta ishlangandan so’ng plastifikatorlar polimer ( yoki kompozitsiya) 
ichida qoladi. Shuning uchun plastifikatorlarga aloxida talablar qo’yiladi: ular kam 
uchuvchan, zaharsiz bo’lishi, migratsiya qilmasligi, kompozitsiya tarkibidagi biror 
komponent bilan hech qanday kimyoviy reaksiyalarga kirishmasligi kerak. 
Plastifikatorlar ta`siri ostida makromolekulalar o’rtasida kogeziya kuchlari 
kamayadi, makromolekulalarning egiluvchanligi, polimerning plastikligi ortadi.
O’tkazilgan tadqiqot natijalariga asosan shuni aytish mumkinki, to’yinmagan 
poliefir smolasi uchun eng ma`qul plastifikator dibutil ftalat deb topildi. Chunki, 
aynan mana shu plastifikator ishtirokidagina, uning turli kontsentratsiyasida
poliefirning qayta ishlashga moyilligi oshdi, reologik xossalari yaxshilandi. Yana 
shuni aytish kerakki 25 % gacha qo’shilgan dibutil ftalat kompozitsion 
materialning boshqa sirtga nisbatan adgezion xossalarini yomonlashtirildi. Bundan 

---

46 
tashkari, dibutil ftalatni to’yinmagan poliefirli kompozitsiya kiritish juda oson 
amalga oshdi, uning tarkibidagi titan oksidning rang intensivligi yanada 
yaxshilandi.
Kompozitsiya tarkibidagi boshqa komponentlar bilan ta`sirlanmadi. Shuning uchun 
ham ushbu plastifikator-dibuti ftalatni to’yinmagan poliefir smolali kompozitsion 
material uchun olingan boshqa plastifikatorlar ichida eng optimali deb qabul qilish 
mumkin.