O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va geografiya fakultet

3.2. Poliefirning qotish tezligiga ta`sir etuvchi omillar 
To’yinmagan poliefir asosida, kompozitsiyon sun’iy tosh tayyorlash 
jarayonida uning tarkibiga kiritilayotgan komponentlar ketma-ketligi muxim 
ahamiyatga ega.Chunki komponentlar tabiati, fizik-kimyoviy xossalari turlicha 
bo’lganligi sababli sistemaga kiritilayotgan komponent bir-biriga turlicha ta`sir
ko’rsatadi va natijada olinayotgan kompozitsion materialning qovushqoqligi, 
tiksotropiyasi va boshqa reoligik xossalari turlicha bo’lishi mumkin. 
Tajriba qismida keltirilganiday ketma-ketlikda olingan sun’iy toshning fizik-
mexanik xossalari qoniqarli chiqdi. 
Tajriba natijalari asosida shuni aytish mumkinki, optimal miqdorda 
kompozitsiya tarkibiga qo’shilgaн tezlatgich: kobalt naftenat ishtirokidagina 
initsiator yordamida sun’iy toshni tez va sifatli qotirish mumkin bo’ladi. 
Kompozitsion materialni qotirish uchun uning tarkibiga me’yoridan ortiq
initsiator kiritish olinadigan maxsulotning fizik-mexanik va kimyoviy xossalariga 
ham ta`sir ko’rsatadi. Tajribalar uchun metiletilketon peroksidi ishlatildi. Bu 
initsiatorni to’yinmagan poliefirli sun’iy tosh tarkibiga 2% kiritish qoniqarli qotish 
jarayonini amalga oshirishga imkon berdi. 
Initsiatorning agregat xolati suyuq bo’lganligi va rangsizligi sababli, uni 
kompozitsiyaga ma`lum miqdorda kiritish va uni poliefirda tekis taqsimlanishini 
ko’z bilan chamalash qiyin bo’ldi. Yuzaga kelgan qiyinchiliklarni bartaraf etish 
uchun qotiruvchi-initsiator tarkibiga ham to’ldiruvchi va biror intensiv rangli 
pigment (yoki peroksidga chidamli biror organiq bo’yoq) qo’shiladi. Natijada oz 

---

47 
miqdorda qo’shilgan rangli qotiruvchi kompozitsion material –sun’iy toshda tekis 
taqsimlanganligini viziual' baholash mumkin bo’ladi.
15-Rasm. Poliefir asosida tosh olish jarayoniga ta'sir etuvchi omillarning o'zaro bog'liqligi 
grafiklari. 
Haroratning ham kompozitsiyon materiallar hosil bo’lish jarayoniga ta’sir 
etuvchi muhim faktor ekanligi quyidagi grafikda aks etdi. 

---

48