O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti fiziologiya va valeologiya asoslari kafedrasi valeologiya asoslari

T A J R I B A L A R
Tamakining ta’siri tajribada tekshirilganmi ?
Ha. Tamakining hayvonlar organizmiga ta’sir etishini juda ko’p tajribalarda olimlar tomonidan tekshirib ko’rilgan va tegishli ilmiy xulosalar olingan.
Zuluklarda o’tkazilgan tajribalar
Tajribalar shuni ko’rsatadiki, zulukning tanasiga tarkibida bir grammning bir ulushini tutuvchi eritmadan bir tomchi tomizilishi bilanoq, zulukda tirishish paydo bo’lgan va jonsizlangan. Bunday tajribalarni bir nechta zuluklarda sinab ko’rilishi nikotinning zuluklar organizmiga yomon ta’sir etib, uning mushak tizimini qisqartirib tirishishlikka olib kelib, o’lim bilan tugagani aniqlangan.
Sichqonlarda o’tkazilgan tajribalar
Sichqonlarning ko’ziga, tarkibida juda oz miqdorda nikotin tutuvchi suyuqlikdan bir tomchisini tomizilganda sichqonlar ham o’sha zahotiyoq tirishib qotib qolgan. Demak, nikotin sichqon organizmiga ham zaharli ta’sir etib, uning o’lim bilan tugashiga olib kelgan.
Quyonlarda o’tkazilgan tajriba
Buning uchun har biri oltitadan bo’lgan, uchta guruhdan iborat bo’lgan, quyonlardan olinib, birinchi guruh quyonlarga tarkibida juda oz miqdorda nikotin tutuvchi eritmadan 8-9 oy mobaynida ularning vena qon tomirlariga vaqti-vaqti bilan yuborib borilganda tajriba muddati tugagach, quyonlarni jonsizlantirib, ma’lum a’zolarini gistologik tekshiruvlardan o’tkazilgan.
Mikroskop ostida har bir a’zolarning tuzilishi, hujayra va to’qimalarning holati tekshirib ko’rilganda ko’pchilik a’zolarda turli xil salbiy, nonormal holatlar-o’zgarishlar bo’lganligi aniqlangan. Masalan, aortasida qopchasimon o’zgarishlar – tugunchalar borligi, buyrak usti bezlarining kattalashganligi, qon tomirlarining ichki devorlarida sklerotik-qattiqlashish, turli xil ko’rinishdagi tangachalar, blajkalar va boshqa a’zolarda ham anchagina turli xil o’zgarishlar borligi aniqlangan.
Ikkinchi guruh quyonlarda esa boshqacharoq tajribalar o’tkazilgan, ya’ni sun’iy ravishda quyonlarni «bangi-chekuvchi quyonlarga» aylantirilgan. Buning uchun quyonning burni ustiga rezinka va shisha naychadan foydalanib «chekish uchun moslama» yaratib, uning tumshug’iga o’rnatilgan va unga papiros chekkanga o’xshatib tamakini vaqti-vaqti bilan tutatib borilgan. Shu tariqa tajriba davom ettirilgan. Ushbu guruh quyonlarning holatini boshqa normal, tamaki «chekmagan» guruhdagi quyonlar holatlari bilan solishtirilganda birmuncha turli xil anatomik o’zgarishlar borligi aniqlangan.