O’zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti turdali toshmirzayevich malikov

Ayniyat qonuni.
Biror buyum yoki hodisa haqida fikr yuritilganda, ularga xos 
bо‘lgan barcha muhim belgilar, qamrab olinadi. Predmet haqidagi fikr necha marta va 
qanday holatda takrorlanishiga qaramasdan doimiy, о‘zgarmas va qat’iy mazmunga 
ega bо‘ladi. Tafakkurga xos bо‘lgan bu aniqlik xususiyati ayniyat qonunining 
mohiyatini tashkil etadi.
 

---

251 
Ayniyat qonuniga kо‘ra, ma’lum bir predmet yoki hodisa haqida aytilgan ayni 
bir fikr ayni bir muhokama doirasida ayni bir vaqtda о‘z-о‘ziga tengdir. Bu qonun 
formal mantiq ilmida «A–A» dir formulasi bilan ifodalanadi. 
Ayniyat qonuni simvolik mantiq ilmida, ya’ni mulohazalar mantig‘i va 
predikatlar mantig‘ida о‘ziga xos kо‘rinishga ega. 
Mulohazalar mantig‘ida a → a va a ↔ a. (Bunda, a – har qanday fikrni 
ifodalovchi belgi, → implikatsiya belgisi, «↔» ekvivalentlik belgisi.) 
Predikatlar mantig‘ida (x(R(x)→R(x)) bu ifoda quyidagicha о‘qiladi: har qanday 
X uchun, agar X R belgiga ega bо‘lsa, X shu belgiga ega, degan fikr tо‘g‘ri bо‘ladi. 
Ayniyat qonunining asosiy talabi quyidagicha: fikrlash jarayonida turli fikrlarni 
aynanlashtirish va, aksincha, о‘zaro aynan bо‘lgan fikrlarga teng emas, deb qarash 
mumkin emas. Bu mantiqiy tafakkurning muhim shartlaridan biridir. Fikrlash 
jarayonida bu qonunni bilib yoki bilmasdan buzish holatlari uchraydi. Ba’zan bu 
holat bir fikrning tilda turli xil ifodalanishi bilan bog‘liq bо‘ladi. Masalan, «dialektika 
qonunlari» va «tabiat, jamiyat va inson tafakkurining eng umumiy qonunlari» 
tushunchalari shakliga kо‘ra turlicha bо‘lsa ham, mazmunan aynandir. 
Ayniyat qonuni predmet va hodisalarning nisbiy barqarorligini ifoda etgani 
holda, tafakkurning rivojlanishini, tushunchalar va bilimimizning о‘zgarib, boyib 
borishini inkor etmaydi. Bu qonun fikrning mazmuni predmet va hodisalarni tо‘laroq 
bilib borishimiz bilan о‘zgarishini e’tirof etadi va uni hisobga olishni taqozo qiladi. 
Ayniyat qonuni tafakkurga, uning barcha elementlari, shakllariga xos bо‘lgan 
umumiy mantiqiy qonundir. Bu qonunning talablari tafakkurning har bir shakliga xos 
bо‘lgan konkret qoidalarda aniq ifodalanadi. Tafakkurning tushuncha, mulohaza 
(hukm), xulosa chiqarish shakllari, ular о‘rtasidagi munosabatlar shu qonunga 
asoslangan holda amalga oshadi.