O’zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti turdali toshmirzayevich malikov

Nozidlik qonuni. 
Inson tafakkuri aniq, ravshan bо‘liishi bilan birga, ziddiyatsiz 
bо‘lishi ham zarur. Ziddiyatsizlik inson tafakkuriga xos bо‘lgan eng muhim 
xislatlardan biridir. Ma’lumki, obyektiv voqelikdagi buyum va hodisalar bir vaqtda, 
bir xil sharoitda biror xususiyatga ham ega bо‘lishi, ham ega bо‘lmasligi mumkin 
emas. masalan, bir vaqtning о‘zida, bir xil sharoitda inson ham axloqli, ham axloqsiz 

---

252 
bо‘lishi mumkin emas. U yo axloqli, yo axloqsiz bо‘ladi. 
Bir vaqtning о‘zida bir predmetga ikki zid xususiyatning taalluqli bо‘lmasligi 
tafakkurda nozidlik qonuni sifatida shakllanib qolgan. Bu qonun fikrlash jarayonida 
ziddiyatga yо‘l qо‘ymaslikni talab qiladi va tafakkurning ziddiyatsiz hamda izchil 
bо‘lishini ta’minlaydi. 
Nozidlik qonuni ayni bir predmet yoki hodisa haqida aytilgan ikki о‘zaro bir-
birini istisno qiluvchi (qarama qarshi yoki zid) fikr bir vaqtda va bir xil nisbatda 
birdaniga chin bо‘lishi mumkin emasligi, hech bо‘lmaganda ulardan biri, albatta, xato 
bо‘lishini ifodalaydi. Bu qonun «A ham V, ham V emas bо‘la olmaydi» formulasi 
orqali beriladi.
Nozidlik qonuni qarama-qarshi va zid mulohazalarga nisbatan qо‘llanadi. Bunda 
qarama-qarshi mulohazalarning har ikkalasi ham bir vaqtda xato bо‘lishi mumkin; 
о‘zaro zid mulohazalar esa, bir vaqtda xato bо‘lmaydi, ulardan biri xato bо‘lsa, 
ikkinchisi albatta chin bо‘ladi. Qarama-qarshi mulohazalarda esa, bunday bо‘lmaydi, 
ya’ni ulardan birining xatoligidan ikkinchisining chinligi kelib chiqmaydi. Masalan: 
“Arastu — mantiq fanining asoschisi” va “Arastu — mantiq fanining asoschisi 
emas” — bu о‘zaro zid mulohazalardir. Bu zid mulohazalarning har ikkalasi bir 
vaqtda xato bо‘lmaydi. Ulardan birinchisi chin bо‘lganligi uchun, ikkinchisi xato 
bо‘ladi. О‘zaro qarama-qarshi bо‘lgan “Bu dori shirin” va “Bu dori achchiq” 
mulohazalarining esa ikkalasi bir vaqtda, bir xil nisbatda xato bо‘lishi mumkin.