O’zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti turdali toshmirzayevich malikov

Imkoniyat va voqelik
. Imkoniyat va voqelik narsa va hodisalarning 
o’zgarishi, rivojlanishi jarayonidagi ikki davrni, holatni, ularning o’zaro 
munosabatini ifodalovchi kategoriyalardir. 
Voqelik — 
hozir real mavjud bo’Iib turgan narsa va hodisalardir.
 
Lekin, bu 
hodisalar rivojlanish jarayonida hozirgi holatda bo’lmay, balki dastlab imkoniyat 

---

120 
holatida bo’lib, ular o’zlarining ma’lum kelib chiqish davriga, vaqtiga, tarixiga ega. 
Voqelik paydo bo’lishidan oldin imkoniyat shaklida mavjud bo’ladi. 
Imkoniyat —
bu voqelikning kurtak holdagi ko’rinishidir, u yuzaga chiqmagan 
voqelikdir.
 
Shu bilan birga, imkoniyat voqelikni keltirib chiqaruvchi, rivojlanishning 
obektiv va subektiv shart-sharoitlari tarzida ham namoyon bo’ladi. Ya’ni, imkoniyat 
obektiv qonuniyatlardan kelib chiqadi, lekin ular turli subektlar tomonidan yaratilishi 
ham mumkin. 
„Imkoniyat
”
va „voqelik" kategoriyalarini, ularning o’zaro dialektikasini chuqur 
bilib olish, kishilarning amaliy faoliyatida, ilmiy-tekshirish ishlarlda katta ahamiyatga 
ega. 
„Imkoniyat" va „voqelik" kategoriyalarining mazmuni ongdan tashqaridagi 
obektiv olamdan olinadi. Bu kategoriyalar bir butun moddiy yoki ruhiy jarayonning 
ikki tomonini aks ettiruvchi o’zaro dialektik munosabatdadirlar. Shuning uchun 
imkoniyat va voqelikni bir-biridan farq qilish lozim, chunki ulami aralashtirib 
yuborish nazariyaning rolini inkor etishga, insonning tabiat va jamiyatni 
o’zgartiruvehi faoliyatini tushunmaslikka, amaliyotning ahamiyatini yo’qqa 
chiqarishga, yo’q narsani bor, deb bilishga, yangining kurash jarayonida eski ustidan 
g’alaba qilishini ko’rmaslikka olib keladi. 
Jamiyatdagi imkoniyatlar yangi — endi vujudga kelayotgan, rivojlanayotgan va 
eski — umrini tugatayotgan real kuchlar sifatida progressiv va konservativ bo’lishi 
mumkin. 
Eskilikni ifodalovchi imkoniyat, rivojlanish jarayonida voqelikka aylanib qolishi 
ham mumkin, lekin bu harakatning ichki qonuniyatidan, uning tub xarakteridan kelib 
chiqmaydi. Shuning uchun eskilikni ifodalovchi imkoniyatning voqe bo’lishi 
vaqtinchadir. 
Imkoniyat voqelikka birdan aylanmaydi. U eski voqelik ichida, awalo, kurtak 
shaklida mavjud bo’lib, so’ng rivojlanib borib, tobora reallasha boradi va ma’lum 
davrda, ma’lum shart-sharoit tufayli voqelikka aylanadi. Imkoniyat reallasha borgan 
sari uning mavjud eski voqelik bilan kurashi ham keskinlashib boradi. Shunga ko’ra, 
imkoniyatni formal, abstrakt va real imkoniyatlarga
 
ajratib o’rganiladi. Quruq, fikriy 

---

121 
izchillik jihatidangina to’g’ri bo’lgan, lekin real asosga ega bo’lmagan imkoniyat 
formal imkoniyatdir. Formal imkoniyat obektiv rivojlanish qonuniyatlaridan kelib 
chiqmaydi. Shuning uchun ham, u hech qachon voqelikka aylanmaydi. 
Amalga oshishi uchun hali shart-sharoitlar to’liq yetilmagan, lekin amalga 
oshishi qonuniy bo’lgan, narsa va hodisaning o’zgarish va rivojlanish mantiqidan 
kelib chiquvchi imkoniyat abstrakt imkoniyat deyiladi. Abstrakt imkoniyat 
rivojlanish jarayonida ma’lum obektiv va subektiv shart-sharoitlar yetilganda real 
imkoniyatga aylanadi.