O’zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti turdali toshmirzayevich malikov

Tushuncha
 
— predmet va hodisalar, ularning muhim va zaruriy belgi va 
xususiyatlarining 
umumlashtirilgan, 
mavhumlashtirilgan 
va, 
ayni 
choqda,aniqlashtirilgan fikriy obrazidir. Masalan, ,,Inson“ tushunchasini olaylik. Bu 
tushuncha hamma kishilik jamiyatiga xos bo’lgan, m’ehnat qiluvchi, mehnat qurollari 
va mehnat vositalarini yaratuvchi hamda ular asosida moddiy va ma’naviy 
ne’matlarni ishlab chiquvchi, ong, tafakkur, til va nutq kabi muhim va zarur belgi va 
xususiyatlarga ega bo’lgan bioruhiy ijtimoiy mavjudotning fikriy ifodasidir. 
Xulosa chiqarish
esa,mantiqiy bilishning shunday shakliki, unda bir yoki bir 
necha hukmlar asosida yangi hukm — yangi fikr hosil bofiadi. 
Shunday qilib, insonning bilish jarayoni hissiy bilish shakllari: his etish, sezgi, 
idrok va tasawurlardan boshlanib, aqliy bilish shakllari: hukm, tushuncha va xulosa 
chiqarish shakllarida tafakkurda qayta ishlanib, bilishning “quyi” bosqichdan 
,,yuqori“ bosqichi tomon ko’tarilib boradi. 
Tasavvurlar sezgi va idroklar kabi yorqin va aniq emas, ammo ular ancha uzoq 
vaqt davom etadi va barqarordir. Tasavvurlar yordamida biz allaqachon bo’lib o’tgan 
voqealar manzarasini ongimizda tiklay olamiz. Bundan tashqari, tasavvur bizga ilgari 
idrok etilganlar asosida kelajak manzarasini ifodalab berishga imkon beradi. 
Insonning kelajak obrazini tasvirlab va tuzib berish layoqati farazdan
 
boshqa narsa 
emas. Xissiy bilish qanchalik muhim bo’lmasin shuni aytish kerakki, u cheklangan va 
tashqi dunyoning faqat tashqi, bevosita, xissiy idrok etiladigan tomonini aks ettiradi. 
Buning ustiga sezgi bizni yanglish yo’lga boshlashi mumkin. Xissiy bilishdan keyingi 
bosqich ratsional bilishdir, abstrakt-mantiqiy tafakkurdir. 
Agar biz sezgilar vositasida hodisalar olamini aks ettirsak, sezgi bilan idrok etib 
bo’lmaydigan mohiyatni aql bilan bilib olamiz. Aql bizning sezgi a’zolarimiz tashqi 
olamdan olgan axborotlarga asoslanib, hodisalar mohiyatini xiralashtiruvchi va 
yashiruvchi tashqi, tasodifiy holatlardan abstraktlashib hodisalar dunyosini tashqi, 
nomuhim xususiyatlar va aloqalardan xalos qiladi. Muhimni nomuhimdan farqlantira 
va ajrata olmaydigan sezgilardan farqli o’laroq, aql hodisalardan hamma narsani 

---

132 
emas, balki faqat eng muhimini, barqarorini, qonuniyatlisini oladi. Shuning uchun 
abstraksiyalar