O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik-texnologiya instituti “Kimyo-texnologiya”

Mavzuning dolzarbligi
bugungi kunda jahon miqyosida past navli past 
fosforitlarni qayta ishlash yani kamerali usulda oddiy superfosfat olish 
texnologiyasini ishlab chiqish muhim vazifalardan biri hisoblanadi.
Tadqiqot ob’ekti: 
Markaziy Qizilqum fosforitlari, EFK, sulfat kislota, 
ammiak, kalsiy karbonati, kimyoviy boyitilgan fosfokonsentratlar. 
 Tadqiqot predmeti:
Markaziy Qizilqum fosforitlairi sulfat kislatasi 
yordamida kamerali usul bilan oddiy superfosfat olish jarayoni. 
Respublikamizda bir necha mineral o‘g‘itlar sanoat korxonalari bo‘lib, ularda 
azotli fosforli va kaliyli oddiy o‘g‘itlar va azot-fosforli, azot-kaliyli va azot-fosfor-
kaliyli murakkab o‘g‘itlar ishlab chiqarmoqda. O‘zbekiston Respublikasi qishloq 
ho‘jaligi ishlab chiqarishining asosiy mahsuloti paxta va dondir va bunda yiliga 
paxtadan 3 mln.t va bug‘doydan 5 mln.t. hosil olinmoqda. Ma‘lumki, har bir tonna 
paxta hosili olish uchun yiliga tu‘roqdan 45 kg azot, 15 kg P
2
O
5
va 45 kg K
2
O, har 
bir tonna bug‘doy uchun esa 35 kg azot, 10 kg P
2
O
5
, 24 kg K
2
O o‘zlashtiriladi. Bu 
esa qishloq xo‘jalik mahsulotlari (paxta va don) yetishtirishda ekin maydonlaridan 
yiliga 310 ming tonna azot (N hisobida), 115 ming tonna fosfor (P
2
O
5
hisobida) va 
255 ming tonna kaliy (K
2
O hisobida) ozuqa elementlarini o‘zlashtiradi. Bundan 
tashqari, boshqa turdagi qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ham tuproqdan o‘zi bilan 
katta miqdordagi ozuqa elementlarini olib chiqadi. 
Fosfor, azot va kaliy o‘simlik uchun eng zarur ozuqa moddalardir. O‘simlik 
bu elementlarni tuproqdan oladi. Tuproqda bu moddalarning miqdori yildan-yilga 
kamayib, tuproqning unumdorligi pasayib boradi va bu ekinning hosildorligiga 
salbiy ta‘sir etadi. Tuproqning unumdorligini oshirish uchun yerni yetarli darajada 
o‘g‘itlanishi kerak. O‘zbekiston paxtachilik ilmiy-tadqiqot instituti ma‘lumotlariga 
ko‘ra, mineral o‘g‘itlarsiz paxtadan 12 ts/ga xosili olish mumkinligi, hosildorlikni 
30-35 ts/ga yetkazish uchun tuproqqa gektariga 225 kg azot, 150 kg fosfor, 100 kg 
kaliy ozuqa elementlari solish hamda to‘g‘ri agrotexnik qoidalariga amal qilinishi 
lozimligi aniqlangan.