O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

Ayrim kardiotonik vositalarning kimyoviy strukturasi 
Yurak glikozidlarni kardiotonik ta’sir mexanizmi Kardiomiotsit 
membranalaridagi Na
+
,K
+
-ATF-azani ingibirlashi bilan bog‘liq(3.1-rasm). Bu 
Na
+
va K
+
ionlarini yo’nalishi o’zgarishiga olib keladi. Natijada 
Kardiomiotsitlarni membranasi ichida K
+
kamayadi, Na
+
oshadi
. 
Bunda hujayra 
ichi va tashqarisidagi Na
+
konsentratsiyasining farqi kamayadi, bu o’z navbatida 
membranalararo Na
+
/Ca
2+
almashinuvini kamaytiradi. Ca
2+
ni intensiv chiqishi 

---

- 369 -
kamayadi, 
buning 
natijasida 
sarkoplazma 
va 
sarkoplazmatik 
retikulumda 
Ca
2+
miqdori oshib ketadi. 
Bu holat kalstiy L-
kanallari 
orqali 
Kardiomiotsitlarga 
qo’shimcha 
Ca
2+
ionlarini 
kirishini 
oshiradi. 
Harakat 
potensialida 
sarkoplazmatik 
retikulumdan Ca
2+
ni 
ajralishi 
oshadi. 
Bunda erkin holdagi 
Ca
2+
ionlari ko’payadi 
va kardiotonik ta’sirni 
ta’minlab 
beradi. 
Ca
2
+ ionlari troponin 
kompleksi 
bilan 
birikib, miokardning 
qisqaruvchi 
oqsilini 
uning ta’siridan xalos 
etadi. 
Aktin 
bilan 
miozin 
bog‘lanib 
miokardni 
tez 
va 
kuchli qisqarishi yuzaga keladi.
Yurak
glikozidlari 
Na
+
,K
+
-nasos 
Sarkoplazmatik 
to’r 
Erkin Ca
2+
Muskullarning kuchli 
qisqarishi 

---

- 370 -
Muhim tomoni shundaki, yurakni urish ritmini pasayishi hisobiga yurakni 
ishi oshadi (manfiy xronotorop – grekcha 
chronos
- vaqt ta’sir) va diastola 
uzayishi kuzatiladi. Bu yurakni samarali ishlashiga olib keladi: kuchli sistolik 
qisqarish “dam olish” davri (diastola) bilan almashib turadi, miokardda energetik 
manbaani tiklanishiga yordam beradi. Yurak qisqarishlar sonini kamayishi 
kardio-kardial refleks bilan bog‘liq. Yurak glikozidlari ta’sirida yurak sezuvchan 
nerv oxirlarini qo’zg‘atib reflektor yo’l bilan adashgan nerv orqali bradikardiya 
chaqiradi.
Kuchli sistola vaqtida qon yurakdan chiqib, qon bosimini oshishi 
natijasida sinoaortal sohasidagi mexanoretseptorlarni qo’zg‘atadi. EKG da R-R 
interval uzayadi.
Bundan tashqari yurak glikozidlari yurak o’tkazuvchan sistemasiga 
to’g‘ridan – to’g‘ri ta’sir ko’rsatib, o’tkazuvchanlikni pasaytiradi va adashgan 
nerv tonusini oshiradi, qo’zg‘aluvchanlikni pasaytiradi (manfiy dromotrop ta’sir 
– grekcha 
dromos
- yo’l ). Bo’lmacha-qorincha (atrioventrikulyar) tuguni va Gis 
tutamida refrakter davri uzayadi. 
P-Q
interval uzayadi. Yurak glikozidlari toksik 
dozada bo’lmacha – qorincha blokadasini hosil qiladi.
Yuqori dozada yurak glikozidlari yurak avtomatizmini oshiradi. 
Qo’zg‘aluvchi ektopik o’choqlarni hosil bo’lishiga va sinus tuguniga bog‘liq 
bo’lmagan impulslarni tarqalishigaolib keladi. Natijada aritmiya (ko’proq 
ekstrasistoliya) kuzatiladi.
Kichik dozalarda yurak glikozidlarini laborator hayvonlarga yuborilganda 
miokard qo’zg‘aluvchanligi oshgan (musbat batmatrop
1
ta’sir). Bu kelayotgan 
qo’zg‘alishga javoban miokard bo’sag‘asini pasayishi hisobiga yuzaga keladi. 
Yuqori dozada yurak glikozidlari yurak mushaklari qo’zg‘aluvchanligini 
pasaytiradi.
Shunday qilib, qo’zg‘aluvchanlik va avtomatizm yurak glikozidlari 
ta’sirida turlicha o’zgaradi. Avtomatizm va qo’zg’aluvchanlikni o’zgarishi 
yurak glikozidlarini miokardga to’g‘ridan-to’g‘ri ko’rsatadigan ta’siri orqali 
namoyon bo’ladi. Yurak yetishmovchiligida, yurak glikozidlari ta’sirida 

---

- 371 -
yurakni minutlik hajmini oshishi, umumiy qon aylanishiga ijobiy ta’si 
ko’rsatadi (3.2-jadval).