O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

7. YURAK QON-TOMIR SISTEMASIGA TA’SIR ETUVCHI DORI
VOSITALARI 
Qon aylanishini yaxshilovchi moddalar, yurak faoliyati buzilganda va qon 
tomirlari tonusi o’zgarganda keng qo’llaniladi. Klinik qo’llanilishiga qarab, bu 
moddalar quyidagi guruhlarga bo’linadi:
I.
Yurak faoliyati o’zgarganda qo’llanadigan moddalar: 
a) Yurak yetishmovchiligida qo’llanadigan moddalar; 
b) Aritmiyaga qarshi modalar; 
v) Miokardda qon aylanishi yetishmovchiligida qo’llanadigan moddalar. 
II.
Qon tomirlar tonusi o’zgarganda qo’llanadigan moddalar, qon bosimi 
o’zgarishi bilan kechadigan kasalliklarda: 
a) Arterial gipertoniyada; 
b) Gipotenziv holatlarda. 
Yurak yetishmovchiligi (yurak faoliyati dekompensatsiyasi) miokard 
faoliyati buzilishiga bog‘liq, umumiy va regionar qon aylanishining buzilishiga 
olib keladi. Yurak yetishmovchiligi miokardni organik o’zgarishiga, yurak 
klapanlari va qon tomirlarini boshqaruvchi mexanizmlarni balansini buzilishiga 
olib keladi. Shuning uchun yurak yetishmovchiligini davolashda qo’llaniladigan 
dori moddalari yurakka to’g‘ridan-to’g‘ri ta’sir etmasdan, regulyator ta’sirini 
normallashtirishga qaratilgan (asosan surunkali yurak yetishmovchiligida). 
So’ngi ta’sirini amalga oshirish uchun yurakka ko’rsatadigan manfiy ta’sirni 
kamaytirish yoki bartaraf etish kerak, yoki yurakka musbat – ijobiy ta’sirlarini 
oshirish lozim. Masalan, yurakning surunkali yetishmovchiligida adrenergik va 
renin-angiotenzin sistemasini faolligi kompensator ravishda oshadi, dastlab bu 
ijobiy ta’sir ko’rsatadi, so’ngra yurak dekompensatsiyasini chuqurlashtiradi. 
Shuning uchun bunday patologiyalarda bu tizimni susaytiruvchi dori moddalarni 
keng qo’llash maqsadga muvofiq. 
Yurak glikozidlari 200 yildan ortiq vaqt davomida yurak dekompensatsiyasi 

---

- 364 -
bo’lgan bemorlarni davolash uchun asosiy dori vositalar bo’lib kelgan. Lekin, 
oxirgi 10-20 yil davomidagi kuzatuvlar natijasida yurak surunkali kasalliklarini 
kelib chiqish mexanizmida, yurak glikozidlarini, boshqa kardiotoniklarni 
samaradorligini va xavfsizligini solishtirma tekshirish surunkali yurak 
yetishmovchiligini davolashda ularni ahamiyatini qaytadan ko’rib chiqishni 
taqazo etadi. Kardiotoniklar ma’lum bir muddat bemorlarni hayot tarzini 
yaxshilagan, lekin bemorlar umr ko’rishi uzaymagan, ko’pgina glikozid 
strukturaga ega bo’lmagan dori vositalarni qo’llash ularni umrini qisqartirgani 
aniqlangan (qisman aritmogen ta’siri tufayli). Shunga qaramasdan hozirgi vaqtda 
kardiotoniklar surunkali yurak yetishmovchiligini davolashda asosiy dori 
vositalar bilan birgalikda qo’llanilib kelinmoqda.
Bu patologiyada farmakoterapiyaning asosiy vazifasi yurak ishiga optimal 
sharoit yaratib berishdan iborat. Yurak ishini oshirish faqat kardiostimullovchi 
ta’siri bilan emas, balki uning miokardga tushadigan ortiqcha zo’riqishni 
kamaytirish maqsadga muvofiq. Keng ma’noda olganda moddalar 
kardioprotektor ta’sirga ega. Bunga erishish uchun miokardda qon aylanishini va 
metabolizmini yaxshilash, yurakka bo’ladigan zo’riqishni kamaytirish, miokard 
qisqaruvchanligini pasaytirish, yurak ritmini normallashtirib, qon aylanishini 
umumiy hajmini kamaytirish va qon ivish sistemasini normallashtirish mumkin. 
Hozirgi vaqtda surunkali yurak yetishmovchiligini davolashda angiotenzin 
hosil qiluvchi ferment ingibitorlari, vazopeptidaza ingibitorlari, angiotenzin 
resteptolari ingibitorlari, vazodilyatatorlardan NO-donatorlari, adrenoretseptor 
blokatorlari, aldosteronning antagonisti – spiranolakton va boshqa diuretiklar, 
kardiotoniklar (asosan yurak glikozidlaridan digitoksin) va boshqalar 
qo’llaniladi. Shuningdek vazopressin antagonistlari, endotelin-1 antagonistlari, 
natriyuretik peptidlar va boshqalardan ham foydalanish mumkin.
Shunday 
qilib, 
surunkali 
yurak 
yetishmovchiligini 
rastional 
farmakoterapiyasida kompleksli har xil ta’sirga ega bo’lgan dori moddalar 
qo’llaniladi Bu bo’limda kardiotonik moddalar haqida ma’lumot berilgan.

---

- 365 -
O’tkir yurak yetishmovchiligida qisqa ta’sir etuvchi, parenteral 
yuboriladigan glikozid va “noglikozid” kardiotoniklar qo’llaniladi. Ular minimal 
latent davri va yuqori samarali ta’sirga ega bo’lib, kislorodga bo’lgan ehtiyojni 
oshirmasligi va aritmiyani chaqirmasligi kerak.