O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

12.1.1. Gipotalamus va gipofiz gormonlari dori vositalari 
Gipofiz 3 ta: oldingi, orqa va kamroq namoyon bo‘lgan o‘rta bo‘laklardan 
iborat. Oldingi va o‘rta bo‘laklari bez hujayralaridan iborat bo‘lib, 
“adenogipofiz” nomi bilan jamlangan. Oldingi bo‘laklari adrenokortikotrop, 
somatotrop, tireotrop, follikul rag‘batlantiruvchi, lyuteinizatsiyalovchi va 
laktotrop gormonlar ajratadi. Ularni hosil bo‘lishi va ajralishi maxsus gormonlar 
ajralishni (relizing – inglizcha 
to release 
– ozod qilish, ajratish) 
rag‘batlantiruvchi va susaytiruvchi omillar bilan boshqariladi. O‘rta bo‘lagi ba'zi 
sut emizuvchilarda melanotsidlarni rag‘batlantiruvchi gormonlar (α, β, γ) ni 
ajratadi va u ham gipotalamus nazoratidadir. Gipotalamus va adengipofiz 
gormonlarining sintezi va ajralishi teskari bog‘lanish prinsipi asosida 
boshqariladi, chunki gipotalamus va gipofiz markazlarining faolligi 
gormonlarning qonda aylanib yuruvchi konsentratsiyasiga bog‘liq. Qonda 
gormonlar 
miqdorini 
kamayishi 
gipotalamo 
– gipofizar sistemani 
rag‘batlantiradi va aksincha, ortishi ushbu sistemaga susay-tiruvchi ta'sir 
ko‘rsatadi. Neyrogipofiz, deb ataluvchi orqa bo‘lak nerv oxirlari va 
kortikosteroid 
molekulasi 
Kortikosteroid gormonlarning hujayra ichi retseptorlari bilan o’zaro ta’sir 
mexanizmi 
GSK – kortikosteroid bog’lovchi globulin 
AR – aktivlangan retseptor 
retseptor 
sitoplazma 
GSK 
Effekt 
Oqsil sintezi 
iRNK 
Yadro
DNK 
AR 
Plazmatik membrana 

---

- 630 -
hujayralardan iborat gliyani eslatadi. Unda 2 ta gormon: oksitotsin va 
vazopressin (antidi uritik gor-mon) mavjud. Bu gormonlar gipotalimusning
1
supraoptik va paraventrikulyar yadrolaridan boshlanuvchi neyrosekretor 
hujayralarda hosil bo‘ladi. Ularning ak-sonlari gipofiz oyoqchalari orqali uning 
orqa bo‘lagiga o‘tadi. Ushbu aksonlarning oxirlari neyrogipofizning kapilyarlari 
bilan zich birlashgan bo‘lib, unga oksitotsin va vazopressinni bevosita ajratadi 
(neyronlarda ikkala gormon neyrofizin I va II oqsil bilan bog‘langan, faolsiz 
kompleks holida bo‘ladilar). Ikkala gormonning ajralishi nerv impulsi ta'sirida 
amalga oshadi.