O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

6.10.Nootrop vositalar 
Bu guruh moddalar (noos - qalb, fikr, tropos – yo‘nalish) - bosh miyaning 
organik jarohatlanishi tufayli yuzaga kelgan ruhiy va aqliy qobiliyatni 
yaxshilaydi, chunki ular miyada energiya almashinuviga ijobiy ta’sir etadilar. 
GAMK ta’siriga o‘xshab metabolizmni o‘zgartiradilar. Ko‘pgina nootrop 
vositalar organizmni gipoksiyaga chidamliligini oshiradilar va tirishishga qarshi 
ta’sir ko‘rsatadilar. Nootrop vositalarning ta’siri sekin asta rivojlanadi va ularni 
uzoq muddat qo‘llanilgandagina yuzaga keladi (yashirin davri katta). 
Piratsetam(nootropil)-siklik 
GAMK 
hosilasidir. 
Aqliy 
faoliyat 
yetishmovchiligida unga yaxshi ta’sir ko’rsatadi(o’ylash,ta’lim olish,xotira). 
Muhim xususiyati uning antigipoksik effektidir. Bunda miya to’qimalari 
gipoksiyaga chidamliligi oshadi. 
To’qima baryerlaridan oson o’tadi. Tez ichakdan so’riladi va 
gematoensefalik va platsentar baryerlardan o’tadi. Buyraklar orqali asosan 
o’zgarmagan holatda chiqib ketadi. 
Qo’llanilishi: Bosh miyaning surunkali tomir va degenerative 
shikastlanishlari 
bilan 
bog’liq 
aqliy 
yetishmovchiligida 
(yoshga,aterosklerozga,alkogolizmga,bosh jarohatiga bog’liq bo’lgan aqliy 
buzilishlarda). 
Aminalon
-
 
GAMK-biogen amin bo‘lib, MNSdagi modda almashinuvida 
ishtirok etadi. GAMK mediator sifatida MNS tormozlanish jarayonida 
qatnashadi. GAMK energiya hosil bo‘lishini bosh miya to‘qimasinnig nafas 
olishini, glyukozani ishlatilishini, zaharli moddalarni eliminatsiyasini va bosh 
miyada modda almashinuvini oshiradi. GAMKning farmakologik ta’siri uning 

---

- 362 -
bosh miyadagi dofamin va boshqa retseptorlar bilan bog‘liq GAMKergik 
retseptorlariga ta’sir etishi bilan bog‘liq. Bunda retseptor sezgirligi va u bilan 
bog‘lanishni boshqaruvchi oqsil tabiatli GAMK modulining ahamiyati katta. 
Aminalon bosh miyaning surunkali xastaliklarida aqliy yetishmovchilikni 
kamaytiradi, bunda uning metabolik faolligi muhim rol o‘ynaydi. GEBan 
GAMK yomon o‘tadi, lekin xastaliklarda GEBdan GAMKni o‘tishi ortadi. 
GAMK ta’sirida fikrlash, xotira, o‘qish yaxshilanadi, GAMK yumshoq 
psixostimulyatorlar kabi ta’sir etadi. Miyada qon aylanishini buzilishi tufayli 
yuzaga kelgan harakat, gapirish va vestibulyar o‘zgarishlarni GAMK bartaraf 
etadi. Epileptik o‘choqda GAMK miqdorini mo‘tadillashishi tufayli aminalon 
tutqanoq xastaligi xurujlarini kamaytiradi. Aminolon ayniqsa qon bosimi yuqori 
bo‘lgan hollarda uni tushiradi. Qonda qand miqdorini mo‘tadillashtiradi, ya’ni 
oshgan bo‘lsa kamaytiradi. Kam bo‘lsa oshiradi (glikogenolizni kuchaytiradi). 
Ta’siri sekin rivojlanadi, davolash bir necha oy davom etadi. 
Qo‘llanilishi: bosh miya qon aylanishining buzilishi tufayli yuzaga kelgan 
aqliy yetishmovchilik (tanqislik), ateroskleroz, insultlardan keyingi holatlar, 
miyaning lat yeyishi, jarohatlari. Alkogol tufayli yuzaga kelgan aql pastlik 
(telbalik), tug‘ma aql pastlik, tutqanoq xastaligi, gipertoniya. 
Piratsetam
 
(nootropil): Ta’siri aminolonga o‘xshash, lekin harakatga ta’sir 
etmaydi, 
uyqu 
chaqirmaydi, 
og‘riqsizlantiruvchi 
vositalar 
ta’sirini 
kuchaytirmaydi. Kimyoviy tuzilishi siklik GAMKga o‘xshaydi. Zaharsiz. 
GEBdan yaxshi o‘tadi. Organizmdan o‘zgramagan holda ajratiladi. Aminolonga 
o‘xshab qo‘llaniladi. 
Nomi 
Yuborish yo’li 
Chiqarilish shakli 
Piratsetam 
Pyracetam
Ichishga,vena ichi 
va 
mushak ichiga 0.4-1.2 g 
Qobiq bilan o’ralgan 
tabletkalar 0.2 g; kapsula 
0.4 g; ampula 20%-5 ml 

---

- 363 -