|
-
sidnoniminlar unumi. Kuchli psixostimulyator.
Fenaminga nisbatan kam zaharli va periferik simpatomimetik ta’siri kuchsizroq
(gemodinamikaga deyarli ta’sir qilmaydi). Psixostimulyatorlik ta’siri sekin
rivojlanadi (ya’ni boshlang‘ich kuchli aktivlashtiruvchi ta’sirga ega emas), lekin
uzoq davom etadi, hamda kayf va harakat qo‘zg‘aluvchanligi bilan kechmaydi.
Taxikardiya rivojlanmaydi, qon bosimi oshmaydi. Ta’siri tugagach xolsizlik va
uyqusirash rivojlanmaydi.
Ta’sir mexanizmi: fenamindan farq qilib adrenergik retseptorlarni
dofaminergikka nisbatan kuchliroq qo‘zg‘atadi. Uning ta’sirida neyronal
depolardan katexolaminlarni ajralib chiqishi oshsa kerak.
- 359 -
Qo‘llanilishi: umumiy bo‘shashganlik, befarqlik, uyqusirash bilan
kechadigan astenik holatlarda, stuporoz, substuporoz, apatobulik holatlarni
davolashda, yuqumli kasalliklar, zaharlanish va bosh miya travmalarida, astenik
va nevrostenik buzilishlarni daf etishda. Sidnokarb anksiolitiklar qo‘llanilganda
yuzaga chiqadigan miorelaksatsiyani yo’qotadi, bunda ularning tinchlantiruvchi
ta’sirini kamaytirmaydi. Shuning uchun fenozepam va sidnokarbni 1:1,25 yoki
1:2,5
nisbatda
qo‘shib qo‘llash mumkin. Alkogolizmda sidnokarb
astenonevrotik reaksiyalarni va abstenetsiya belgilarini kamaytiradi.
Sidnokarbni bemorlar yaxshi qabul qiladi, ba’zan ishtahani oshiradi.
Sidnokarbni kechki vaqt qabul qilish mumkin emas – uyquni buzadi.
K o f e i n –metilksantin guruhiga qarashli. Choy, kofe, kakao tarkibida
bo‘ladigan alkaloid (tahminan 2%). Sintetik yo‘l bilan ham olingan. Kofein
MNSni kuchli qo‘zg‘atadi. U bosh miya po‘stloq qavatida qo‘zg‘alishni
boshqarilishini kuchaytiradi. Kofeinning psixostimulyatorlik ta’siri analeptik
xossa bilan mujassamlashgan. U aqliy va jismoniy mehnat qilish, ruhiy
faoliyatni oshiradi, ta’sirotlarga organizmni javob berish vaqtini qisqartiradi.
Kofein ta’sirida tetiklik yuzaga chiqadi, uyquchanlik va charchoq yo‘qoladi.
Kofeinning ta’siri uning miqdori va asab sistemasining tipiga bog‘liq. Kichik
dozalari odatda kuchaytiradi, kattalari aksincha – susaytiradi (chunki nerv
hujayralarini toliqtiradi, sillasi quriydi). Kofein uxlatuvchi, narkotik va narkotik
analgetiklar ta’sirini keskin susaytiradi. Shuning uchun alkogol chaqirgan
mastlikni va uxlatuvchi vositalar bilan chaqirilgan uyquni yo’qotadi. Kofeinni
kattaroq dozalari uzunchoq miya markazlarini qo‘zg‘atadi (nafas, qon aylanishi),
ayniqsa ularning faolliklari susaygan holatlarda (AB oshadi, taxikardiya, nafas
tezlashadi va chuqurlashadi). Qon bosimi kollapslar va karaxtlikda kofein
ta’sirida oshadi, lekin me’yoriy qon bosimiga ta’sir etmaydi, chunki qon
aylanish markazini va bevosita yurak faoliyatini kofein oshirsa ham, u ko‘pgina
qon tomirlarni kengaytiradi, (skelet mushaklari, bosh miya, yurak, buyrak) va
qorin bo‘shlig‘idagi ichaklarning tomirini toraytiradi. Kofein bosh miyadan
- 360 -
tashqari ijro a’zolariga ham ta’sir etadi. Miotrop spazmolitik ta’siri tufayli
bronxlar, o‘t yo‘llari mushaklarini bo‘shashtiradi, me’da sekretsiyasini oshiradi
(diagnostika), peshob ajralishini oshiradi (filtratsiya oshadi, reabsorbsiya
pasayadi N
2
O va elektrolit), modda almashinuvini 10-20%ga oshiradi,
glikogenolizni oshiradi, giperglikemiya chaqiradi, lipolizni oshiradi (Erkin yog’
kislotalar miqdori qonda ortadi), adrenalinning buyrak usti bezidan ajralishini
oshiradi.
Ta’sir mexanizmi: kofein fosfodiesteraza fermenti faolligini susaytirib,
ayniqsa yurak va miyada sAMFni parchalanishini kamaytiradi, natijada sAMF
to‘planadi. Bundan tashqari kofein adenozin bilan raqobatlashadi (chunki ular
qarama-qarshi bo‘lgan o‘zgarishlar chaqiradilar). Kofein adenozin ta’sirini
yo‘qotadi, chunki uning retseptorlarini bloklaydi. Adenozin bosh miyada
qo‘zg‘alish jarayonini kamaytiradi va ularni retseptorlarini metil ksantinlar bilan
bloklanishi qo‘zg‘alish jarayonini, Shuning uchun ham oshiradi. Kofein
organizmning tabiiy metaboliti purin unumlariga o‘xshaydi. Shuning uchun u
organizmda tez parchalanadi, yig‘ilib qolmaydi, hamda katta terapevtik ta’sir
kengligiga ega.
Qo‘llanilishi: yuqumli kasalliklardagi umumiy zaharlanish, narkotik,
uxlatuvchi va Shu kabi MNSga susaytiruvchi moddalar bilan zaharlanganda,
miya tomirlarini torayishi bilan kechadigan xastaliklarida (migren), ruhiy, aqliy
va jismoniy faoliyatni oshirish uchun, gipotoniyalarda. Kofein ichakdan yaxshi
so‘riladi. Tarkibida kofeini bor juda ko‘p tabletkalar bor. Xafa qonlik,
ateroskleroz, uyqusizlik, glaukoma, qariyalarda ishlatish mumkin emas.
Kofein-benzoat-natriy
-
Kofeinga nisbatan suvda yaxshi eriydi (1:2),
organizmdan kofeinga nisbatan tezroq ajraladi. Ta’siri kofeinnikiday.
Nomi
Kattalar uchun o‘rtacha
terapevtik doza va kiritish
yo‘li
CHiqarish shakli
Meridil
Meridilum
Ichishga – 0,01-0,015 g
Tabletka 0,01-0,015 g
Kofein
Ichishga – 0,05 – 0,1 g
Kukun
- 361 -
Coffeinum
Kofein – natriy benzoat
Coffeinum-natrii benzoas
Ichishga va t/o – 0,1 – 0,2
g
Kukun; tabletka 0,1 va 0,2
g; ampula 1 va 2 ml va
tyubikli-shpritslarda 1 ml
10% va 20% li eritma
Sidnokarb
Sydnocarbum
Ichishga 0.05-0.25
Tabletka 0.005;0.01;0.025
g
Do'stlaringiz bilan baham: |
