|
Ingalyatsion narkoz uchun ishlatiladigan vositalar
Bu guruhga yengil uchuvchan suyuqliklar va gazsimon moddalar kiradi.
Ularni maxsus narkoz apparatlari bilan nafas yo‘llari orqali organizmga kiritiladi
(intubatsion va maska yordamida). Bunda narkotik moddalar diffuziya yo‘li
bilan o‘pka orqali qonga o‘tadilar. Dori vositaning adsorbsiyasi nafas
olinayotgan
havodagi
konsentratsiyasi,
nafasning
hajmi
va
tezligi,
alveolalarning yuzasi va o‘tkazuvchanligi, o‘pkadagi qon aylanish tezligiga
bog‘liqdir. Narkoz holatining yuzaga kelish vaqti qonda narkotik vosita
konsentratsiyasining ortishiga bog‘liq. Narkoz vositalari o‘pka orqali (ayniqsa
gazsimon narkotiklar) chiqariladi.
Uchuvchan suyuq narkotik vositalar
Efir
–
(dietil efir) kuchli narkotik bo‘lib, ta’sir kengligi katta, kam zahar.
U bilan chaqiriladigan narkoz oson boshqariladi. Lekin bemorlarning efir
ta’siriga sezuvchanligi turlicha. Odatda nafas yo‘llariga kirayotgan havoda
efirning konsentratsiyasi 2-12 hajm % bo‘lganda narkoz rivojlanadi va u
quyidagi 4 ta bosqichdan iborat:
1.
Analgeziya bosqichi (algos-og‘riq). 2-3 daqiqa davom etadi. Bunda
miyaning po’stloq qavati va retikulyar formatsiya faolligi keskin susayadi va
sezuvchanlik (ayniqsa org‘iqni) yo‘qoladi. Es-xush saqlanadi, ya’ni bemor
- 274 -
savollarga javob beradi, sanashi mumkin, atrof-muhitni sezish buziladi.
Shartsiz reflekslar saqlangan bo‘ladi. Nafas olish, yurak urishi, qon bosimi
deyarli o‘zgarmaydi, lekin xotira (amnesia) yo‘qoladi. Og‘riq sezish keskin
kamayganligidan (yoki butunlay yo‘qolganligidan) qisqa muddatli jarrohlik
muolajalarini o‘tkazish (masalan, chipqon, absesslarni yorish, yopishib
qolgan boylamlarni ajratish, iplarni olish va boshqalar).
2.
Qo‘zg‘alish bosqichi miyaning po‘stloq qavati falajlanishi tufayli quyidagi
joylashgan markazlarini boshqaruvchi subordinatsiya mexanizmining
susayishidan kelib chiqadi, ya’ni po‘stloq qavatining po‘stloq osti
markazlarini tormozlovchi ta’siri yo‘qoladi va po‘stloq osti markazining
qo‘zg‘alishi yuzaga keladi. Es-xush butunlay yo‘qoladi. Bemorlarda nutq va
harakatning kuchli qo‘zg‘alishi kuzatiladi. (baqirish, haqorat qilish, ashula
aytish, yig‘lash va hokazo). Mushaklar kuchi ortadi. Yo‘tal va qayt qilish
reflekslari kuchayadi. Nafas olish va yurak urishi tezlashadi. Qon bosimi bir
tekis bo‘lmaydi. Orqa miya reflekslari kuchayib ketadi. So‘lak va yuqori
nafas yo‘llari bezlarining sekretsiyasi kuchayadi. Bu bosqich 10-20 daqiqa
davom etadi.
3.
Jarrohlik narkoz bosqichida es-xush, og‘riq sezish, reflekslar keskin
susayadi. Yuzaki narkoz davridayoq bradikariya, ravon nafas olish va
turg‘un qon bosimi kuzatiladi. Efir konsentratsiyasining qonda oshishiga
mos ravishda narkoz chuqurlashadi: miorelaksatsiya yuzaga keladi, qon
bosimi asta sekin pasayadi, qorachiq kengayadi. Bu bosqichni kerakli
vaqtgacha ushlab turish mumkin, lekin efir berish to‘xtatilsa, asta-sekin
uyg‘onish davri boshlanadi (tahminan20-40 minutdan keyin). Lekin
MNSning faoliyati yana bir necha soat tiklanmaydi. Uning tiklanishi
falajlanish tartibiga teskari bo‘lib, eng oxiri og‘riq sezish asliga qaytadi.
Analgeziya
uzoq
vaqt
saqlanadi.
Narkozdan
keyingi
davrda
bronxopnevmoniya, qayt qilish yuzaga kelishi mumkin. Odatda bu davrda
bemorlar uzoq vaqt uxlaydilar (narkozdan keyingi uyqu).
- 275 -
4.
Agonal bosqich narkotik moddaning organizmda katta miqdorda
yig‘ilganligidan va shu tufayli nafas va qon aylanish markazlarining
falajlanganligidan kelib chiqadi. Qon bosimi pasayadi, qorachiq kengayadi.
Asfiksiya. Nafas olish va yurak urishi to‘xtaydi.
Efir ta’sirida qonda adrenalin miqdori oshadi, atsidoz rivojlanadi (keton
tanachalari oshadi). Buyrak faoliyati susayadi. Efir mahalliy qitiqlash
xususiyatiga ega. Oson alangalanadi. Havo bilan aralashmasi portlaydi. Demak
efirning yaxshi va noxush xususiyatlari bor.
Ftorotan
-(galotan)-tarkibida ftor atomi bo‘lgan alifatik birikma bo‘lib,
narkotik ta’siri efirnikidan 3-4 marta kuchli, narkotik kengligi efirnikiday.
Narkoz 3-5 daqiqadan keyin boshlanadi. Qo‘zg‘alish bosqichi qisqa bo‘lib, nutq
va harakatning ortishi sust bo‘ladi. Ftorotan miqdori 4 hajm % bo‘lgan
aralashmadan nafas olinganda narkoz tez rivojlanadi va uni 0,5-2,5% hajmi
miqdorida davom ettiriladi. Narkozni boshqarish yengil. Yetarli darajada
mushaklarning bo‘shashi kuzatiladi. Simpatik gangliyalar va qon aylanish
markazni qamal qilganligidan qon bosimi pasayadi. Ftorotan berish to‘xtatilsa 5-
10 daqiqadan so‘ng bemor uyg‘onadi, ya’ni efirnikidan kam vaqtda. Bundan
tashqari narkozdan keyingi uyqu davomsiz bo‘ladi, so‘lak, nafas yo‘llari va
oshqozon bezlarining sekretsiyasini kuchaytirmaydi. Lekin ftorotan ta’sirida
miokardning adrenalinga sezuvchanligi ortib, aritmiya chaqiradi. Ko‘ngil
aynash, qayt qilish va atsidoz chaqirmaydi.
Enfluran
-
tarkibida ftor bo‘lgan karbon suv, ta’siri va xususiyatlari
bo‘yicha ftorotanga o‘xshash. Lekin narkotik faolligi yuqori.
Metoksifluran
-
ham xuddi shunday, farqi buyrak faoliyatini buzadi.
Ftorotan, enfluran, metoksifluran alangalanishdan xavfsiz. Xloroform, xlor etil
zaharliligi yuqori, narkotik kengligi tor bo‘lganligidan hozirda narkoz uchun
ishlatilmaydi.
- 276 -
Do'stlaringiz bilan baham: |
