O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi

 
TIL BOR EKAN – MILLAT BOR 
 
S.Xolmirzaeva,
ToshDAU dotsentı, f.f.n. 
 
Til har bir millat madaniyatining o
ʻ
zagidir. Xalq taqdiri til taqdiri bilan bog
ʻ
liqdir. Demak, 
tilni asrash, rivojlantirish, uning sofligi uchun kurash – bu, eng avvalo, millatni yuksaltirishdir.
O
ʻ
zbekiston taraqqiyotining bugungi yangi bosqichini – milliy-ma‘naviy qadriyatlarning 
e‘tibor, e‘zoz, qadr topgan davri deyishimiz mumkin. O
ʻ
zbek tilining jamiyatdagi o
ʻ
rni va 
nufuzini oshirish bo
ʻ
yicha qilinayotgan keng ko
ʻ
lamli ishlar, atoqli adiblarimiz nomlari bilan 
atalgan ijod maktablarining barpo etilishi, Adiblar xiyobonining ochilishi shular jumlasidandir. 
O
ʻ
zbekiston Respublikasi Prezidentining ―O
ʻ
zbek tilining davlat sifatidagi nufuzi va mavqeyini 
tubdan oshirish chora-tadbirlari to
ʻ
g
ʻ
risida‖gi 5850-sonli Farmonining qabul qilinishi mamlakati-
mizda davlat tilini to
ʻ
laqonli joriy etishni ta‘minlash maqsadida qilingan muhim ishdir. Bunda 
o
ʻ
zbek tiliga davlat tili maqomi berilgan kun – 21-oktyabr sanasi ―O
ʻ
zbek tili bayrami kuni‖, deb 
ma‘qullandi hamda Davlat tilini rivojlantirish departamentining tashkil etilishi tasdiqlandi va 
bajaralishi zarur bo
ʻ
lgan bir qancha muammolar o
ʻ
rtaga tashlandi. 
O
ʻ
zbekistondagi oliy o
ʻ
quv yurtlarida, shu jumladan, Toshkent davlat agrar universitetida 
―O
ʻ
zbek tili va adabiyoti‖ kafedralarining ochilishi va o
ʻ
zbek tili bo
ʻ
yicha dars soatlarining ko
ʻ-
paytirilishi, soha bo
ʻ
yicha yangi fanlarning kiritilishi bu borada qilinayotgan ishlarning yaqqol 
misolidir. Shulardan biri milliy hamda rusiyzabon guruhlarga va sirtqi ta‘lim talabalariga 
―O
ʻ
zbek tilining sohada qo
ʻ
llanishi‖ nomli yangi fanning kiritilishidir. Bu fan doirasida lotin 
yozuviga asoslangan o
ʻ
zbek alifbosining imlo qoidalari, og
ʻ
zaki va yozma nutq me‘yorlari, ilmiy 
asoslangan yangi so
ʻ
z va atamalarning iste‘molga kirib kelishi talabalarga o
ʻ
rgatiladi. Bu esa, o
ʻ
z 
navbatida, talabalarda davlat tilini chuqurroq o
ʻ
rgatish, davlat tilining sofligini saqlash, uning 
qoidalarini buzilishi bilan bog
ʻ
liq holatlarni muntazam va har tomonlama bartaraf etish imkonini 
beradi. 
Davlat tilini rivojlantirish va davlat tilining amal qilishi bilan bog
ʻ
liq muammolarni aniqlash 
shu millatning har bir vakilini o
ʻ
ylantirishi kerak. Eng avvalo, barcha tashkilot va korxonalardagi 
hujjatlar davlat tilida yuritilishi shart. Bu ishga o
ʻ
ta mas‘uliyat va talabchanlik bilan, zaruriy 
ehtiyoj sifatida yondashish zarur. Talabalarga (nofilologik oliy o
ʻ
quv yurtlarida ta‘lim olayotgan) 
imlo qoidalar, yozma nutqning o
ʻ
ziga xos tomonlari, adabiy tilning me‘yorlari, albatta, darslarda 
44
Ревякина Т.Л., Щур В.В., Федотова Н.В. Чтение как аспект обучения на занятияхпо РКИ. Воронеж, 2013. Военный 
учебно-научный центр Военно-воздушных сил Военно-воздушная академия им. проф. Н.Е.Жуковского и Ю.А.Гагарина. 

---

70 
o
ʻ
tilishi zarur deb hisoblayman. Adabiy tilning asosini belgilovchi omil adabiy til me‘yorlaridir, 
chunki ularsiz adabiy til tushunchasi o
ʻ
z mohiyatini yo
ʻ
qotadi. Til o
ʻ
zining ijtimoiy tabiatiga 
ko
ʻ
ra, jamiyat rivoji bilan birga takomillashib borar ekan, tilning me‘yorlari ham o
ʻ
zgarib, mu-
kammallashib boradi.
Lotin yozuviga asoslangan o
ʻ
zbek alifbosiga o
ʻ
zgarishlar kiritilganligi (06.05.1995 y.) to
ʻ
g
ʻ-
risidagi qarorga ham 25 yil bo
ʻ
ldi. Lekin hanuzgacha bu borada holat qoniqarli emas. Ko
ʻ
p 
vaziyatlarda kirill alifbosidagi harflar bilan chalkashtirib yoziladi, ayniqsa, ―yo‖lashgan unlilar-
ni, o
ʻ
zlashma so
ʻ
zlarni yozishda ko
ʻ
p xatoliklarga yo
ʻ
l qo
ʻ
yiladi.
Davlat tilining sofligi uchun kurash muammosi doimo asosiy masalalardan bo
ʻ
lib kelgan. 
Nutq jarayonini nazorat qilmaslik, tilga mas‘uliyat bilan yondashmaslik, til madaniyatiga yot 
bo
ʻ
lgan lug
ʻ
aviy birliklarni, noo
ʻ
rin kirgan chet so
ʻ
zlarni qo
ʻ
llash, so
ʻ
zlarni buzib ishlatish, so
ʻ
z va 
iboralarni noto
ʻ
g
ʻ
ri qo
ʻ
llash kabi holatlar ko
ʻ
p uchrab turadi. 
Talabalar hujjat turlariga(ariza, tushuntirish xati, bildirgi, tarjimai hol va boshqalar) 
namunalar yozganda, ularda quyidagi kamchiliklarni uchratish mumkin: lotin yozuviga asoslan-
gan o
ʻ
zbek alifbosini mukammal bilmaslik; yozma nutqning sayozligi; adabiy til me‘yorlariga 
rioya etmaslik; uslublar o
ʻ
rtasidagi farqlarni anglamaslik; yozma nutqning sofligiga amal qilmas-
lik; uslubiy jihatdan so
ʻ
z tartibining buzilishi; matn mantiqiyligining buzilishi; rasmiy ish qo-
g
ʻ
ozlar uslubining grammatik va leksik tomonlarini hisobga olmaslik. 
Bartaraf etish yo
ʻ
llari quyidagicha: imlo qoidalarini to
ʻ
liq egallash; o
ʻ
z ustida ishlash, o
ʻ
z 
og
ʻ
zaki va yozma nutqini doimiy nazorat qilish; nutqiy uslublarni to
ʻ
liq farqlash; hujjat turlari-
ning o
ʻ
ziga xos xususiyatlarini o
ʻ
rganish; so
ʻ
zlashuv uslubining qo
ʻ
llanilishiga yo
ʻ
l qo
ʻ
ymaslik. 
Talaba – yoshlarda aytib o
ʻ
tilgan kamchiliklarni uchramasligi uchun, davlat tilining imko-
niyatlaridan to
ʻ
liq va to
ʻ
g
ʻ
ri foydalanishga erishishlari uchun ta‘lim muassasalari o
ʻ
qituvchilari 
davlat tilini yuqori darajada o
ʻ
rgatishlari, ularda o
ʻ
z ona tiliga bo
ʻ
lgan mehrini yanada kuchay-
tirishlari, ularni ziyoli, madaniyatli, yurtparvar, bilimli, savodli qilib tarbiyalashlari kerak.