O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulufbek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

9.1. Botqoqliklarning paydo bo‘lishi, morfologiyasi va turlari 
Botqoqliklar Yer sirti yuza qatlamlarining ortiqcha namlikka ega 
bo‘lishi natijasida hosil bo‘ladi. Ularda torf hosil bo‘lishi jarayoni mavjud 
bo‘lib, ortiqcha namlikka hamda tuproqda kislorod yetishmasligiga 
moslashgan o‘simliklar rivojlanadi. 
Yer 
yuzasida 
botqoqliklarning 
umumiy 
maydoni 
N.Kats 
ma’lumotlariga ko‘ra 350 mln gektardan ortiqdir. Botqoqliklarning ko‘p 
qismi Osiyo, Yevropa va Shimoliy Amerikada joylashgan. Davlat 
Gidrologiya instituti (DGI) ma’lumotlariga ko‘ra, sobiq Ittifoq davlatlari 
hududida botqoqliklar maydoni 210 mln gektar (2,1 mln. km
2
) ga teng 
bo‘lib, umumiy maydonining 9,5 % ini tashkil etadi. Shuning 0,6 mln. km
2
yoki 12 % i Yevropa qismiga, 1,5 mln. km
2 
yoki 9 % i Osiyo qismiga 
to‘g‘ri keladi. 
Botqoqliklarning shakllanish va rivojlanish bosqichlariga bog‘liq 
holda quyidagi ikki holat bir-biridan farq qiladi: 
1)
botqoqlasha boshlagan yerlar; 
2)
botqoqlik massivlari. 
Botqoqlasha boshlagan yerlarda torf qatlami yupqa bo‘lib, ko‘pchilik 
o‘simliklar uning ostida joylashgan tuproq-gruntlardagi minerallardan 
oziqlanadi. Botqoqlasha boshlagan yerlar botqoqliklar shakllanishining 
boshlang‘ich fazasi bo‘lib, ulardan o‘simliklari bilan farq qiladi. Bu 
o‘simliklarning ildizi minerallarga boy bo‘lgan gruntlargacha yetib boradi 
va shu tufayli oziqlanish sharoiti ham yetarli darajada bo‘ladi. 
Yer sirtining boqtqoqliklar egallagan va torf qatlamlari bilan 
chegaralangan qismi 
botqoqlik massivlari
deb ataladi. Botqoqlik 
massivlari 
oddiy
 
va 
murakkab 
ko‘rinishda bo‘ladi.
Oddiy botqoqlik massivlari
yagona botqoqlasha boshlagan yerlarda 
hosil bo‘ladi.