O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulufbek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

 
6.2. Dunyo okeani dengizlari 
Bir butun Dunyo okeanini tashkil etuvchi har bir okeanning o‘ziga 
tegishli bo‘lgan dengizlari mavjud. Dunyo okeani tarkibiga kiruvchi barcha 
okeanlar va ularga tegishli bo‘lgan dengizlar o‘zaro tutash bo‘lib, doimiy 
ravishda bir-biri bilan suv almashinib turadi. Bu jarayon, ya’ni Dunyo 
okeanida kechadigan suv almashinish jarayoni, uning bir butunligini va 
okeanlar, dengizlar suvi sho‘rligini belgilovchi asosiy omillardan biri 
hisoblanadi (6.2 – jadval).

---

56 
6.2-jadval 
Yirik dengizlarning asosiy morfometrik ko‘rsatkichlari 
T.
r. 
Dengizlar
Maydoni, 
ming, 
km
2
 
Suv 
hajmi, 
km
3
 
O‘rtacha 
chuqurligi
, m 
Eng katta 
chuqurligi
, m 
 
Tinch okean dengizlari 
1 Korall 
4068 
10038 
2468 
9174 
2 Janubiy Xitoy 
3537 
3623 
1024 
5560 
3 Tasman 
3336 
10960 
3285 
5466 
4 Bering 
2315 
3796 
1640 
4097 
5 Oxota 
1603 
1316 
821 
3351 
6 Yapon 
1062 
1631 
1536 
3699 
7 Sharqiy Xitoy 
836 
258 
309 
2719 
8 Banda 
714 
1954 
2737 
7440 
9 Yavan 
480 
22 
45 
89 
10 Sulavessi (Selebes) 
435 
1586 
3645 
5842 
11 Sariq 
416 
16 
38 
106 
12 Sulu 
348 
553 
1591 
5576 
13 Molukko 
291 
554 
1902 
4970 
14 Seram 
187 
227 
1209 
5319 
15 Flores 
121 
222 
1829 
5123 
16 Bali 
119 
49 
411 
1296 
17 Savu 
105 
178 
1701 
3370 
 
Atlantika okeani dengizlari 
18 Karib 
2777 
6745 
2429 
7090 
19 O‘rtayer 
2505 
3603 
1438 
5121 
20 Meksika ko‘rfazi 
1555 
2366 
1522 
3822 
21 Shimoliy 
565 
49 
87 
725 
22 Boltiq 
419 
21 
50 
470 
23 Qora 
422 
555 
1315 
2210 
24 Azov 
39 
0,3 
7 
13 
25 Mramor 
11 
4 
357 
1261 
Hind okeani dengizlari 
26 Arab 
4832 
14523 
3006 
5803 
27 Bengal ko‘rfazi 
2172 
5616 
2585 
5258 
28 Arafur 
1017 
189 
186 
3680 
29 Timor 
615 
250 
406 
3310 
30 Andaman 
602 
660 
1096 
4198 
31 Qizil 
460 
201 
437 
3039 

---

57 
6.2-jadval
ning davomi 
Shimoliy Muz okeani dengizlari 
32 Barens 
1424 
316 
222 
600 
33 Norveg 
1340 
2325 
1735 
3970 
34 Grenland 
1195 
1961 
1641 
5527 
35 Sharqiy Sibir 
913 
49 
54 
915 
36 Kara 
883 
98 
111 
600 
37 Gudzon ko‘rfazi 
819 
92 
100 
274 
38 Baffin 
530 
426 
804 
2414 
39 Laptevlar 
662 
353 
533 
3385 
40 Chukota 
595 
42 
71 
1256 
41 Bofort 
476 
478 
1004 
3731 
42 Oq 
90 
6,0 
67 
350 
 
Izoh: jadval “Атласы океанов. Термины. Понятия. Справочные 
таблицы. -1990” ma’lumotlari asosida tuzildi. 
Alohida ta’kidlash lozimki, Dunyo okeanida kechadigan suv 
almashinish jarayoniga okeanlar va dengizlar suvining qalqishi, ularda turli 
yo‘nalishlarda kuzatiladigan oqimlar, suvning zichlii va sho‘rligi, 
shamollar va havo harorati, atmosfera bosimi va yog‘inlar, quruqlikdan 
Dunyo okeaniga daryolar keltirib quyadigan suvlar, Dunyo okeani suvi 
yuzasidan bug‘lanish hamda boshqa bir qancha mahalliy va vaqti-vaqti 
bilan namoyon bo‘ladigan boshqa turdagi omillar ta’sir etadi. 
6.3. Dunyo okeaniga quyiladigan yirik daryolar 
Dunyo okeaniga turli qit’alardan quyiladigan yirik daryolarning 
asosiy morfometrik ko‘rsatkichlarini, jumladan, havza maydoni, uzunligi 
va yillik oqim hajmini har bir okean havzasi bo‘yicha ko‘rib chiqish 
o‘rinlidir. Masalan, Tinch okean havzasidagi yirik daryolar havzalari, 
asosan, Osiyo, Sрimoliy Amerika qit’alari va Avstraliya hududida 
joylashgan (6.3-jadval).
Janubiy Amerika qit’asidan Tinch okeaniga quyiladigan daryolar 
And tog‘larining g‘arbiy yonbag‘rlaridan oqib tushadi va ular nisbatan 
kichikdir. Shuning uchun ham yuqoridagi jadvalda ushbu qit’a 
daryolarining asosiy gidrologik va morfometrik ko‘rsatkichlari alohida aks 
ettirilmadi.
Jadvalda keltirilgan ma’lumotlardan ko‘rinib turibdiki, havza 
maydonining hamda oqim hajmining kattaligi bo‘yicha Amazonka daryosi 
yer yuzidagi eng yirik daryo hisoblanadi. Uning havza maydoni (Ukayali 

---

58