O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulufbek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

suv 
og‘ir 
suv
deyiladi. Bunday suv oddiy suvdan farq qiladigan tabiiy xususiyatlarga 
ega bo‘ladi. Toza holdagi, tarkibi 
16
2
2
О
Н
bo‘lgan og‘ir suv +20 
0
C haroratda 
1,1056 g/sm
3
zichlikka (odatdagisi 0,9982), muzlash harorati -3,8 
0
C, 
qaynash harorati esa +101,42 
0
C ga teng bo‘ladi. Bunday og‘ir suvda baliq 
qisqa vaqt ham yashay olmaydi.
 
Suv juda yaxshi erituvchilik xususiyatiga ega bo‘lganligi sababli, 
uning tarkibida doimo ma’lum miqdorda erigan moddalar bo‘ladi. Erigan 

---

38 
moddalar konsentratsiyasi ko‘pincha mg/l larda ifodalanadi. Suv tarkibida 
erigan magniy va kalsiy birikmalarining bo‘lishi uning qattiqligini 
ta’minlaydi. Qattiqlik darajasi graduslarda o‘lchanadi: 1 l suvda 10 mg 
kalsiy oksidi va 14 mg magniy oksidi bo‘lsa, uning qattiqligi 1 gradusga 
teng bo‘ladi. 8 gradusdan kam qattiqlikka ega bo‘lgan suv yumshoq, 8 
gradusdan 16 gradusgacha o‘rtacha qattiq va 16 gradusdan katta bo‘lsa, 
qattiq suv hisoblanadi. Qattiqligi 12 gradusdan kam bo‘lgan suvlar ichish 
uchun yaroqlidir. Qattiq suv texnik maqsadlar uchun yaroqsiz, chunki ular 
metallar sirtida korroziyani tezlashtiradigan zararli qatlamlar hosil qiladi. 
Suvda vodorod ionlari juda kam miqdorda bo‘ladi. Kimyoviy toza 
suvda vodorod ionlari uning qisman dissotsiatsiyasi (H
2
O = H' + OH') 
natijasida paydo bo‘ladi. Tabiiy suvlarda vodorod ionlari konsentratsiyasi 
asosan 
ko‘mir 
kislotasi 
dissotsiatsiyasiga 
bog‘liq 
bo‘ladi 
(H
2
SO
3
=HSO
3
'+H'). Vodorod ioni (H') eritmada 
kislota
xususiyatlarini 
ifodalovchi bo‘lsa, gidroksid ioni (OH') esa 
ishqoriy
xususiyatlarni 
namoyon etadi. Kimyoviy toza suvda ikkala ion bir xil miqdorda bo‘ladi va 
shu sababli, u neytraldir. Bu neytral reaksiyada vodorod ionlari 
konsentratsiyasi 7-10 g/l ga teng bo‘ladi. 
Odatda, suvdagi vodorod ionlari konsentratsiyasi manfiy belgili o‘nli 
logarifm daraja ko‘rsatkichi bilan va konsentratsiya miqdori pH belgi bilan 
ifodalanadi. Shunday qilib, neytral reaksiyali suvda pH=7 bo‘ladi. Agar 
pH<7 sharti bajarilsa, reaksiya kislotali (achchiq), pH>7 bo‘lganda esa, 
ishqorli (nordon) bo‘ladi. Tabiatdagi suvlarda pH ning miqdori 6,5 dan 8,5 
gacha oraliqdagi qiymatlarda kuzatiladi. 
Tabiiy suvlardagi