O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulufbek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

 

---

36 
2. SUVNING TABIIY VA KIMYOVIY XUSUSIYATLARI 
2.1. Suvning asosiy fizik xususiyatlari 
Tabiiy suv o‘ziga xos xossalari bilan boshqa qattiq va suyuq 
moddalardan farq qiladi. U yengil, harakatchan suyuqlik bo‘lib, o‘zi 
quyilgan jism shaklini erkin qabul qiladi. Suv kuch ta’siriga katta qarshilik 
ko‘rsatib, yuqori bosimga chidab, o‘z hajmini deyarli o‘zgartirmaydi. 
Tabiiy suv, unda boshqa eritmalar kam bo‘lsa, yupqa qatlamlarda 
rangsiz tusda, qalin qatlamlarda esa havorang ­ ko‘k tusda bo‘ladi. Toza, 
eritmasiz suv elektr tokini deyarli o‘tkazmaydi. Quyida suvning tabiiy 
xususiyatlarini ifodalaydigan asosiy ko‘rsatkichlar, jumladan, 
suvning 
zichligi, solishtirma issiqlik sig‘imi
kabi tushunchalar ustida to‘xtalib 
o‘tamiz.

Suvning zichligi
deb, hajm birligidagi suv massasiga aytiladi. Toza 
chuchuk suvning harorati 4 
0
C bo‘lganda, uning zichligi eng katta 
qiymatga erishib, 1 g/sm
3
ga teng bo‘ladi. Suvning harorati pasayib, qattiq, 
ya’ni muz holatiga o‘tganida, uning hajmi 10 % gacha ortadi, natijada, 
uning zichligi 0,90 g/sm
3
gacha kamayadi. Ko‘rinib turibdiki, muzning 
zichligi suvnikidan kam. Shu tufayli muz parchasi suv yuzasida cho‘kmay 
turadi. Suv betidagi muz qoplami issiq­sovuqni yomon o‘tkazadi. Natijada, 
pastki qatlamlardagi suv muzlamaydi. Tabiatda kechadigan bu jarayon 
daryolar va boshqa suv havzalaridagi tirik organizmlarni qirilib ketishdan 
saqlaydi.
Suvning 
solishtirma issiqlik sig‘imi
deb, 1 gramm massali suvni 1 
gradus isitish uchun talab qilinadigan issiqlik miqdoriga aytiladi. Suvning 
solishtirma issiqlik sig‘imi 1,0 kal/g

grad ga teng bo‘lib, boshqa suyuq 
moddalar va qattiq jismlarnikidan yuqoridir. Masalan, muzning solishtirma 
issiqlik sig‘imi o‘rtacha 0,505 kal/g

grad, havoniki 0,237 kal/g

grad va 
tuproqniki esa 0,40 kal/g

grad ga teng. Suvning harorati o‘zgarishi bilan 
uning solishtirma issiqlik sig‘imi kam qiymatlarda o‘zgaradi. Yuqorida 
keltirilgan raqamlarda aks etganidek, suvning issiqlik sig‘imi kattaligi Dunyo 
okeani va quruqlikdagi suvlarning sovishi va isishi jarayonlarida, shuningdek, 
butun yer shari iqlimining shakllanishida muhim ahamiyat kasb etadi. 
Toza distillangan suvning muzlash harorati 0 
0
C, qaynash harorati 
esa, normal atmosfera bosimida +100 
0
C ga teng. Suvning muzlash va 
qaynash haroratlari unda erigan moddalar miqdori, ya’ni suvning 
sho‘rligiga va atmosfera bosimiga bog‘liq. Suvning sho‘rligi ortishi bilan 
uning muzlash harorati pasayib, qaynash harorati esa ortadi. Masalan, 
okean va dengizlar suvi -2 
0
C da muzlaydi.

---

37