O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulufbek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

xlororganik zaharli moddalar
(DDT va uning aralashmalari, 
polixlorli bifenil, aldirin va boshqalar); 
- 
metallar
(metilsimob, kadmiy - Ca, simob - , qo‘rg‘oshin - Pb, rux, 
mis - Cu, xrom, temir - Fe va boshqalar); 
- 
neft, neft mahsulotlari
va boshqalar. 
Bu moddalar hududiy taqsimlanish miqyosiga ko‘ra bir-biridan farq 
qiladi. Masalan, neft va gaz mahsulotlari, radionuklidlarning barchasi, 
xlororganik moddalardan DDT va uning birikmalari global miqyosda 
tarqalish xususiyatiga ega.
Metallardan kadmiy, simob, qo‘rg‘oshin - global, mis - regional, rux, 
xrom, temir esa mahalliy miqyosda tarqaladi. 
Dunyo okeaniga tashlanadigan turli ifloslantiruvchi moddalarning 
o‘rtacha yillik miqdorlari ham bir-biridan farq qiladi (12.1 - jadval). 
Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, dunyo okeaniga qo‘shiladigan 
ifloslantiruvchi moddalarning ko‘pchiligi zaharlovchi xususiyatga ega. 
Ular orasida xlorlangan uglevodorodlar, jumladan, pestitsidlar va 
polixlorbifenillar okeanlar va dengizlarda yashaydigan barcha tirik 
organizmlar, o‘simliklarning hayot faoliyatiga o‘ta salbiy ta’sir ko‘rsatadi. 

---

172 
12.1 - jadval 
Dunyo okeaniga qo‘shiladigan eng asosiy ifloslantiruvchi 
moddalar miqdori (tonna/yil, Yu.A.Izrael va A.V.Siban, 1988) 
Ifloslantiruvchi 
moddalar 
Suv oqimi bilan 
Antropo-
gen oqim 
hissasi, % 
Ifloslanish 
tabiiy antropogen 
quruqlik-
dan 
atmosfera-
dan 
Qo‘rg‘oshin 
1,8.10
5 
2,1.10
6 
92 
(1-20).10
5 
(2-20).10
5 
Simob 
3,0.10
3 
7,0.10
3 
70 
(5-8).10
3 
(2-3).10
3 
Kadmiy 
1,7.10
4 
1,7.10
4 
50 
(1-20).10
3 
(0,5-14).10
3 
Neft 
6,0.10
5 
4,4.10
6 
88 
(3-4).10
6 
(3-5).10
5 
Polixlorbifenillar 
- 
8,10
3 
100 
(1-3).10
3 
(5-7).10
3 
Pestitsidlar 
- 
1,1.10
4 
100 
(4-6).10
3 
(3-7).10
3 
Okeanlar va dengizlarga tashlanadigan ifloslantiruvchi moddalar 
orasida neft va neft mahsulotlari eng ko‘p tarqalgan hisoblanadi. Bu 
moddalarning Dunyo okeaniga qo‘shilish sharoitlari turlichadir (12.2 -
jadval).