O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi o„zbekiston milliy universiteti

Inson mehnat faoliyatining ekologik jihatdan tozalik prinsipi.
Bu 
prinsip ishlab chiqarish jarayonida va kundalik turmushda vujudga 
kelayotgan turli qattiq, suyuq va gazsimon chiqindilarni atmosfera havosi, 
suv havzalari, grunt qoplami (tuproq) ga tashlashdan oldin ularni tozalab, 
butunlay zararsizlantirgandan so‗ng atrof tabiiy muhitga chiqarish 
zarurligiga asoslanadi. Ushbu prinsipni amaliyotga tatbiq etilishi 
geotizimlarning ifloslanishini to‗xtatish va uning barqaror tozalanishida 
eng samarali hisoblanadi. Bizningcha, avvaliga qisman, keyinchalik 
to‗lig‗icha amal qilishga bosqichma-bosqich o‗tish bilan tabiiy muhitni 
tozalanishiga erishish mumkin bo‗ladi. Ekologik xavfsizlikni ta‘minlash, 
aholining sog‗ligini mustahkamlash, kasallikni keltirib chiqaruvchi va 
tarqatuvchi manbalarni yo‗qotish va boshqa ekologik muammolarning 
oldini olish maqsadida xo‗jalik faoliyatining ekologik tozalik prinsipiga 
amal qilish, ya‘ni chiqindisiz texnologiyaga o‗tish yuqori samara beradi. 
Tabiat resurslaridan meyorga yarasha foydalanish prinsipini
―ekologik tozalik‖ prinsipi bilan birgalikda qo‗llanishi maqsadga muvofiq, 
chunki ular bir-birini taqozo etadi. Tabiatda hamma narsa va 
jarayonlarning o‗z miqdori borligi, cheksiz emasligi hammaga ma‘lum. 
Shunday ekan, tabiiy resurslar ham ma‘lum qiymatga ega (shu jumladan 
tugamaydiganlari ham). Nafaqat tiklanmaydigan, balki tiklanadigan 
resurslarning ham o‗z qiymati va foydalanish meyori mavjud. Ushbu 
meyorga amal qilmaslik ularning degradatsiyalashuvi va ifloslanishiga, 
tabiiy modda va energiya almashinuvining buzilishiga sabab bo‗ladi, 
natijada geotizimlardagi tabiiy ekologik muvozanat buzilib, o‗zgarishiga 
(asosan salbiy tomonga) olib keladi. Geotizimlar va ularning 
komponentlaridan foydalanish jarayonini murakkablashtiradi, sun‘iy 
taqchilliklarga sabab bo‗ladi. Masalan, arid mintaqada joylashgan 
O‗zbekiston hududida suvdan ortiqcha foydalanish tuproqlarning 
sho‗rlanishini, eroziya, suffoziya, karst, surilma kabi tabiiy geografik 
jarayonlarni tezlashtiradi yoki yuzaga keltiradi, daryo havzalarining quyi 
qismlarida esa suv tanqisligi, flora va faunaning kamayishi, cho‗llanish 
kabi ko‗plab ekologik, iqtisodiy-ijtimoiy muammolarni keltirib chiqaradi. 
Binobarin, tabiiy boyliklardan ehtiyoj va meyorga katta e‘tibor bergan 
holda foydalanishni tashkil etish ayni muddao. Bu borada tiklanadigan, 
tiklanmaydigan, ikkilamchi resurslarning barcha o‗lchamlarini hisobga 
olgan holda barcha turdagi ishlab chiqarish jarayonida va insonning 
kundalik turmushida meyoriy foydalanishga amal qilish darkor. 

---

125