O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi o„zbekiston milliy universiteti

Matematik modellar va modellashtirish.
Turli ekotizimlarning 
tabiiy holati, o‗zgarishi va ularga xos boshqa ekologik tomonlar matematik 
modellar usuli yordamida aniqlanadi. 
Tabiatdagi ko‗p qirrali voqeliklarni ekologik nuqtai nazardan 
tekshirishda katta va kichik ekotizimlarga xos qonuniyatlarni aniqlash 
jarayonida ularning doimo o‗zgarib turishi, muhit omillarining ta‘siriga 
ko‗rsatadigan reaksiyasi, turli senozlarning har xilligi va farqi aniqlanadi. 
Ekologiya fanining vazifalari. 
 
Ekologlarning kelajakdagi amaliy vazifalari inson ehtiyojini yanada 
tо‗laroq qondirishga qaratilgan holda antropogen biosenozlarni qayta 
kо‗rib chiqish va barqarorligini oshirishga qaratilishi kerak. ―Inson va 
biosfera‖ deb atalgan yirik xalqaro dasturda keyingi yillarda ekologiya 
sohasida hamda insonni о‗rab turgan atrof-muhitni tadqiq qilishning aniq 
ilmiy yо‗nalishlari kо‗rsatib berilgan: 
Hayot jarayoni qonuniyatlarini о‗rganish, shuningdek insonning 
tabiiy tizimlarga va biosferaga bо‗lagan ta‘sirini bir butun holda о‗rganish. 
Biologik resurslardan oqilona foydalanishning ilmiy asoslarini ishlab 
chiqish, inson faoliyati natijasida о‗zgargan tabiatdagi о‗zgarishlarni 
oldindan bilib olish va biosferada kuzatilayotgan jarayonlarni boshqarish 
va nihoyat insonning yashash muhitini saqlash. 
 
Antik va XVII-XIX asrlardagi ekologik tadqiqotlar. 
Hozirgi davrdagi bilimlarimizning shakllanishida qadimgi yunon 
olimlarining xizmati katta. Masalan, Aristotel (e.av. 384-322 y.y) о‗zining 
―Hayvonlar tarixi‖ degan asarida suvda va quruklikda yashovchi 
hayvonlar, shuningdek suzuvchi, havoda uchuvchi va о‗rmalovchi kabi 

---

10 
hayotiy shakllarni ajratgan. Ulardan tashqari, organizmlarning yashash 
joylari, yolg‗iz yoki gala bо‗lib yashash, oziqlanishi va boshqalar 
qiziqtirgan. Tirik organizmlarning tuzilishi va hayoti Aristotelning shogirdi 
Teofrast (e.av. 380-271 y.y) ishlarida ham uchraydi. Teofrast 
о‗simliklarning yashash joylarini hisobga olib, ularni о‗t, chala buta, buta 
va daraxt kabi hayotiy shakllarga bо‗ladi. 
XVII-XVIII asrlardagi ekologik ma‘lumotlar tirik organizmlarning 
ayrim guruhlarini о‗rganishga qaratilgan edi. J.Byuffon ishlarida 
hayvonlarning tuzilishiga tashqi muhitning ta‘siri, J.B.Lamark о‗simlik va 
hayvonlarning evolyutsion о‗zgarishlarida eng muhimi tashqi muhit ta‘siri 
ekanligi, ekologik g‗oyalarning rivojlanishida Ch.Darvinning organik olam 
evolyutsiyasi haqidagi ta‘limoti ilgari surilgan. Nemis biologi Ernest 
Gekkel 1866 yilda fanga ―ekologiya‖ tushunchasini birinchi bо‗lib kiritdi 
va unga ta‘rif berdi. Ekologiya mustaqil fan sifatida XX asrning boshlarida 
vujudga keldi. Uning rivojlanishiga G.F.Morozov, V.N.Sukachev, 
V.G.Ramenskiy, K.Raunkier, Ch.Elton, M.S.Gilyarov, N.S.Serebryakov, 
A.Tensli, G.Odum, Y.Odum va boshqalar katta hissa qо‗shdi. Yirik rus 
olimi V.I.Vernadskiy biosfera haqidagi ta‘limotni yaratdi va biosferaning 
holati inson faoliyati bilan bog‗liqligi haqida xulosaga keldi.