O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi o„zbekiston milliy universiteti

 
Ekologiyada qo„llaniladigan usullar: Dala usuli. 
Tabiiy sharoitda 
olib boriladigan va o‗tkaziladigan kuzatishlar dala usuli asosida bo‗ladi. 
Dala usuli bo‗yicha tur vakillari, ular hosil qiladigan turli katta-kichik tirik 
organizmlar guruhlari tabiiy sharoitda o‗rganiladi. Bunday holda floristika, 
sistematika, geobotanika, fiziologiya kabi biologik hamda nobiologik 
fanlarning usullari ham keng qo‗llaniladi va tirik organizmlarni o‗sish, 
rivojlanish, ko‗payish, o‗zgarib turish jarayonlari aniqlanishi bilan, 
ularning bir-birlariga hamda muhitga munosabatlari o‗rganiladi, olingan 
materiallarni ekologik tahlil qilish asosida tirik organizmlarning hayot 
faoliyatiga oid turli ekologik qonunlar aniqlanadi. 
Laboratoriya tajriba usuli 
– maxsus joylarda, xonalarda, turli 
mikroorganizmlar, suvo‗tlar, umurtqasiz hayvonlar, ularning shakllari 
(shtamlari), kichik-kichik idishlar, Petri kosachasi, akvariumlarda maxsus 
ozuqa moddalar, yorug‗lik, harorat yordamida o‗stiriladi va kuzatiladi. 
Ularning ko‗payish jadalligi, massa hosil qilishi, fiziologik, biokimyoviy 
tarkiblari, hamda foydali shakllarini tez ko‗paytirish usullari ishlab 
chiqilib, non, qatiq, yog‗, vino, spirt tayyorlashda foydalaniladi. 
Organizmlar 
va 
ularning 
populyatsiyasi 
holatini 
aniqlashda 
morfofiziologiya indikator 
usulidan
 
foydalaniladi. Bu usul yordamida 
hayvon tanasining og‗irligi, ayrim a‘zolarining tabiiy mintaqalar va muhit 
omillariga bog‗liq holda o‗zgarishi, shakllarining kattalashishi yoki 
kichrayishi o‗rganiladi. 

---

9 
Organizmlarning son ko„rsatkichlarini o„rganish. 
Ekologik 
tadqiqotlarda organizmlarning soni va ularni o‗zgarib turishini aniq bilish 
katta ahamiyatga ega. Organizmlar miqdori vizual va instrumental yo‗l 
bilan aniqlanadi. Organizmlar vizual hisobga olinganda, ularning ma‘lum 
joyda, to‗g‗ri yo‗nalishda yoki ma‘lum hajmdagi suvdagi miqdori 
aniqlanadi. Masalan, geobotanikada ma‘lum joydagi o‗simliklarni hisobga 
olish, gidrobiologiyada dengiz, okeanlardan «dnocherpatellar» yordamida 
suv tagidagi loyqa tortib olinib, uning ichidagi organizmlar tarkibi va soni 
aniqlanadi. Suv qatlamidan plankton holda yashovchi organizmlarning 
turlar tarkibi, biomassasi aniqlanadi.