O‘zMilliy Universiteti Tarix fakulteti 1-kurs magistranti Raximova Sevara G’ayratovnaning O’rta Osiyoning qadimgi, o’rta asrlar va xonlikllar davri tarixshunosligi fanidan mustaqil ishi

O‘zMilliy Universiteti Tarix fakulteti 1-kurs magistranti Raximova Sevara G’ayratovnaning O’rta Osiyoning qadimgi, o’rta asrlar va xonlikllar davri tarixshunosligi fanidan MUSTAQIL ISHI

Gerodot asari asosida O‘rta Osiyo urf odatlari tasnifi

REJA:

• 1 Gerodot xaqida.
• 2. Tarixshunosligi
• 3.Skiflar xaqida
• 4.Melpomena qismida keltirilgan

ma’lumotlarni tahlili

Gerodot xaqida

Galikarnasslik Gerodot — (qadimgi yunoncha: Ἡρόδοτος Ἁλικαρνᾱσσεύς, taxminan mil. avv. 484—425 yillar.) — qadimgi yunon tarixchisi, yunon-fors urushlari va oʻz davrining koʻplab xalqlarini urf-odatlarini taʼriflagan, birinchi toʻliq tarixiy traktat — „Tarix“ning muallifi.
Gerodotning asarlari antik madaniyat uchun katta ahamiyatga ega boʻlgan. Sitseron uni, hayotligidayoq „tarix otasi“ deb ataydi.
Mil. av. taxminan 455—447 yillarda butun Kichik Osiyo, Misr, Bobil, Finikiya, Kirena, Yunonistonning Bolqondagi shaharlari. Qora dengiz sohillari boʻylab (Olviya sh.gacha) sayohat qilib, skiflar haqida maʼlumot toʻplagan.
U miloddan avvalgi 455-477 yillarda Misr, Bobil, Suriya, Kichik Osiyo va Qora dengiz sohilidagi mamlakatlarga sayohat qiladi.
Gerodot oʻz kitobini yozish uchun maʼlum vaqt Samos orolida yashagan. Bu asar 9 ta kitobdan iborat boʻlib, unda Yunoniston, Kichik Osiyo, Suriya, Falastin, Bobil, Eron, Turon va boshqa mamlakatlar haqida qimmatli maʼlumotlarni jamlangan.
Gerodotning asari shartli ravishda "Tarix" deb nom olgan boʻlib, yunonlar tarixining eng muhim siyosiy voqeasi –yunon-fors urushlari (mil. av. 500-449 yillar)ga bagʻishlangan.
Keyinchalik aleksandriyalik olimlar Gerodot asarini muzalar soniga karab 9 kitobga ajratganlar, har bir kitob muzalardan birining nomi bilan atalgan. Gerodot "Tarix"ining asosiy gʻoyasini yunon dunyosining sharq dunyosi bilan kurashi tashkil qiladi.
Gerodot Lidiya, Midiya. Axomaniylar davlati tarixi, tabiiy sharoiti va murakkab hayoti, aholisining oʻtmishi, dini, oʻziga xos urf-odatlari hamda madaniy yodgorliklarini ustalik bilan bayon etib, tarixiy voqealarni keng taxlil qilgan. Asarning 5-kitobida Gerodot oʻzining asosiy maqsadi -yunon-fors urushlari tarixini bayon qilishga kirishgan. Antik adabiyotda birinchi boʻlib skiflarning hayoti va turmush tarzlari Gerodot asarida tadrijiy suratda bayon etilgan. Xususan Gerodot Oʻrta Osiyoda yashagan massagetlar haqida batafsil maʼlumotlar keltirib, massagetlar malikasi Toʻmarisning axomaniylar podshosi Kir II bilan boʻlgan jangini yuksak mahorat bilan bayon qilgan.
Gerodot „Yunon-Fors“ urushi haqida ham maʼlumotlarni toʻplagan.
Buyuk tarixchi oʻzing asarini ilk bora Olimpiada o'yinlari paytida oʻqib eshittiradi.
Ushbu muallif asarini biluvchilarning fikriga ko'ra, Gerodot uchta element bilan ajralib turardi, deyish mumkin: Birinchidan, u intellektual edi, chunki uning matnlari batafsil tavsif yozish qobiliyatini namoyish etadi.
Ikkinchi element sifatida uning Ellada mansub guruhlarning urf-odatlari va urf-odatlarini birinchi bo'lib batafsil va qat'iy ta'riflaganligi aniqlanishi mumkin, shuning uchun uni antropologik-etnografik tadqiqotlar o'tkazishda kashshof deb bilishadi.
Va nihoyat, shuni ta'kidlash mumkinki, Gerodot madaniy tarixiy tadqiqotlarni boshlagan, chunki tarixchi nafaqat varvar xalqlarini tasvirlabgina qolmay, balki bahsli turli xil inson guruhlarini o'rganish orqali urushni tushunishga harakat qilgan.
Ushbu va boshqa sabablarga ko'ra ushbu yunon tarixchisi uning asari kompozitsiyasini tahlil qilishga mas'ul bo'lgan turli mutaxassis mualliflar tomonidan keng o'rganilgan; Bundan tashqari, Gerodot antropologiya kabi boshqa fanlarga ham ta'sir ko'rsatgan. Biroq, boshqa olimlar Gerodotni tarixdagi buyuk yolg'onchi deb hisoblashadi.
Muallif xalqlarning ijtimoiy urf-odatlari to'g'risida oqilona tashvish ko'rsatganligini aniqlash mumkin; Biroq, ushbu urf-odatlarning ta'rifi doimo ellin shakllari bilan taqqoslash orqali amalga oshirilgan.
Tarixchilar Gerodotni hayratga soladigan jihatlaridan biri bu muallifning barbar jamiyatlarning xatti-harakatlari to'g'risida salbiy xulosalar berishdan qochib, haqiqiy tarixiy sadoqatni namoyish etishidir.
Gerodotni hozirgi zamondan ajratib turadigan katta xronologik masofa, shuningdek, o'sha davrdagi yozuvlarning kamligi tufayli uning tug'ilgan yili va vafot etgan yilini aniqlash qiyin.
Biroq, Gerodot miloddan avvalgi 484 yilda tug'ilgan deb ishoniladi. Hozirgi kunda Kichik Osiyoda joylashgan kichik shahar - Bodrum deb ataladigan Galikarnas shahrida joylashgan S. Uning tug'ilishida Halikarnasso Fors hukmronligi ostida edi: uni Ligdamis nomi bilan tanilgan zolim boshqargan.
Natijada, Gerodotning ota-onasi fors hokimiyatiga bo'ysungan; ammo, ular qon bilan yunonlar edi va bu oila bir vaqtlar o'sha shahar aristokratiyasiga tegishli bo'lganligi ehtimoldan yiroq emas.
Ligdamisga qarshi qo'zg'olon paytida Gerodotning amakisi o'ldirildi, shuning uchun oila o'z vatanini tark etib Samos shahriga borishga qaror qildi. Ushbu o'zgarish tufayli kelajak tarixchi iyonlarning madaniy dunyosi bilan bevosita aloqada bo'lishga muvaffaq bo'ldi.
Darhaqiqat, bu shaharda Gerodot keyinchalik o'z matnlarini yozgan iyon shevasini o'rganishga muvaffaq bo'ldi. Ushbu dialekt Galikarnasda ham ishlatilgan.
Ba'zi manbalarga ko'ra, 454 yilda a. C. bo'lajak tarixchi aynan o'sha kuni o'ldirilgan zolim Ligdamisni ag'darishda ishtirokchilar bo'lish uchun oilasi bilan Galikarnassoga qaytib keldi.
Shundan keyin Gerodot miloddan avvalgi 444 va 443 yillarda sodir bo'lgan Turios koloniyasining poydevoriga bordi. Ba'zi tarixchilar Gerodot Perikl boshchiligidagi ekspeditsiyalarning bir qismi bo'lgan deb ishontirishadi, ammo bu isbotlanmagan.