O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi o„zbekiston milliy universiteti

Biosfera tirik moddasining funksiyalari
.

Gaz almashinish funksiyasi fotosintez va nafas olish 
jarayonlari natijasidir. Fotosintez va nafas olish natijasida 
atmosferada gazlar tarkibi idora qilinadi. Tirik organizmlar 
faoliyati natijasida hosil bo‗lgan atmosfera ular faoliyati tufayli 
saqlanib turadi. 

Konsentratsiyalash (jamg‗arish) funksiyasi — tirik orga- 
nizmlarda atrof-muhitdagi kimyoviy elementlar to‗planadi. 
0‗simliklar tuproqdan, havodan kaliy, fosfor, azot, vodorod va 
uglerod kabi elementlarni olib organik moddalar tarkibiga 
kiritadi. Cho‗kma jinslar, bo‗r, ohak jinslari ham jamg‗arilish 
funksiyasining mahsulidir. 

Oksidlanish-qaytarilish funksiyasi — o‗zgaruvchan valent- 
likka ega bo‗lgan kimyoviy elementlar— temir, oltingugurt, 

---

53 
marganes, azot va boshqalarning aylanishlarini ta‘minlaydi. 
Masalan, xemosintezlovchi bakteriyalar faoliyati natijasida 
H
2
S, temir rudasi, har xil azot oksidlari hosil bo‗ladi. 

Biokimyoviy funksiyalar — tirik organizmlarning hayot 
faoliyati davomida oziqlanishi, nafas olishi, ko'payishi, o‗lga- 
nidan keyin parchalanishi va chirish jarayonlarini amalga oshi- 
radi. 
Biosferaning biomassasi.
Biosferadagi tirik moddalarning umumiy 
massasi biomassa deyiladi. Hozirgi davrda Yerda yashaydigan 
o‗simliklarning 500 mingga yaqin turi, hayvonlarning 1,5 milliondan ortiq 
turi aniqlangan. Shularning 93 foizi quruqlikda, 7 foizi suvda yashaydi. 
Quyidagi jadvalda suvda va quruqlikdagi organizmlarning quruq massasi 
tonnalarda ifodalangan ( 1-jadval).
 
1-jadval. 
Yerdagi organizmlar biomassasi. 
Quruq 
mod- 
dalar 
Qit'alarda 
Okeanlarda 
Yashil 
o‗sim- 
liklar 
Hayvon- 
lar 
va 
mikro 
orga-
nizmlar 
Yig‗in- 
disi 
Yashil 
o‗sim- 
liklar 
Hayvonlar 
va 
mikroorga- 
nizmlar 
Yig‗indisi