O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi o„zbekiston milliy universiteti

 
1.8.
 
Geoekologik tadqiqot metodlari. 
Geoekologik tadqiqotlarning 
metodologik asosi
bo‗lib dialektik 
materializm va undan kelib chiqadigan koevolyusiyani tan olish, ya‘ni 

---

45 
inson va tabiatning o‗zaro uyg‗un rivojlanishini tan olish hisoblanadi. 
Geografik qobiq va undagi jarayonlar odam paydo bo‗lmasidan oldin ham 
bo‗lgan, odamlarning ongiga bog‗liq bo‗lmagan holda mavjud. Shunday 
ekan, insoniyat Yer yuzida yashab qolishi uchun geografik qobiqdagi 
qonuniyatlarga, hodisa va jarayonlarning ro‗y berishidagi qonunlarga 
moslashib faoliyat yuritishi lozim. Koevolyusion jarayonlar Yerdagi 
geoekologik vaziyatning zamonaviy xususiyatlarini belgilaydi.
Metodologiya
(yunoncha metod+logos) – mantiqiy tashkil etish, 
metod va vositalar haqidagi ta‘limotdir. Metodologiya – metodlar 
to‗g‗risidagi ta‘limotdir. Metodologiya nazariy bilimlar va amaliy faoliyat 
prinsiplarini, usullarini o‗rgatadi.
Metodologik asos
- tadqiqotchi maqsad sari qiladigan harakatida 
uning uchun prinsip vazifasini bajaruvchi maqsad ko‗rsatkichlari bilan shu 
harakat davomida amal qilinishi shart bo‗lgan qonuniyatlar majmui. 
Har bir fan turli sohalar, dunyoning u yoki bu tomoninini o‗rganar 
ekan, uning o‗ziga xos tekshirish ob‘ekti mavjud. Shunga muvofiq har bir 
soha o‗zining ob‘ektini o‗rganish uchun turli metodlar ishlab chiqadi va 
uning yordamida o‗sha sohani o‗rganishni yaxshilaydi, takomillashtiradi.
Geoekologik tadqiqotlarda kerakli ma‘lumotlarni olish uchun turli xil 
tadqiqot metodlaridan foydalaniladi. 
Metod
(yunoncha 
metodos
– ta‘limot, 
nazariya, tadqiqot yo‗li, bilish yo‗li) – maqsadga eltadigan eng to‗g‗ri yo‗l, 
ilmiy bilish va asoslash usullar tizimi, haqiqatni amaliy va nazariy 
aniqlashda qo‗llaniladigan usul va tadbirlar majmui, maqsad va vazifalarni 
yechishda qo‗llaniladigan usullar tizimidir. Har bir metodning bilish 
imkoniyati ma‘lum chegaraga ega. Hech bir metod universal, har qanday 
ob‘ekt yoki jarayonni o‗rganish uchun to‗la yaroqli hisoblanmaydi. Turli 
metodlar ob‘ektning u yoki bu xususiyatlarini, uning alohida jihatlari yoki 
qonuniyatlarini aniqlashga imkon beradi. Geoekologik tadqiqot metodlari 
uzviy tarixiy va mantiqiy aloqadordir va metodlarning o‗ziga xos tizimini 
tashkil etadi. Tadqiqotchi qo‗yilgan vazifaga qarab ushbu metodlardan bir 
yoki bir nechtasidan foydalanadi.