O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi o„zbekiston milliy universiteti

Usul
 
– maqsadga yetishda muayyan to‗siqni yengish uchun 
qo‗llaniladigan chora-tadbir. Ya‘ni tabiat va jamiyatdagi hodisa va 
jarayonlarni tadqiq etishda, ularni ilmiy bilishda va haqiqatni aniqlashda 
qo‗llaniladigan maqsadli tadbirdir. 
Har qanday fan tarmog‗ida qo‗llaniladigan metod va usullarning 
soni, sifati va aniqligi mamlakatda ishlab chiqarishning va madaniyatning 
taraqqiyot darajasiga, ishlab chiqarishning va tadqiqotlarning texnik 
jihatdan qurollanishi kabilarga bog‗liq. 

---

46 
Geoekologik tadqiqot metodlarining yagona bir shaklga keltirilgan 
tasnifi mavjud emas.
Qo‗llanilishiga ko‗ra ushbu metodlarni 2 guruhga birlashtirish 
mumkin: 
mantiqiy 
va
 formallashtirilgan
metodlar. 
Tadqiqotchining ish davri va holatiga qarab 
ekspeditsiya, statsionar, 
kameral, laboratoriya, distansion
metodlar ajratiladi.
Shakllanish tarixi va qo‗llanish tajribasiga ko‗ra, ya‘ni tarixiy prinsip 
asosida barcha metodlarni 
an‟anaviy, yangi (zamonaviy) 
va 
eng yangi 
(istiqbolli)
guruhlarga ajratish mumkin.
An‟anaviy
metodlarga azaldan qo‗llanib kelinayotgan 
qiyosiy, 
tarixiy, adabiyotlar bilan ishlash 
va
 kartografik
metodlar kiradi.
Qiyoslash
metodi turli xil geoekologik ma‘lumotlar ichidan eng 
asosiy va muhimlarini ajratib olishni osonlashtiradi. Qiyoslash yo‗li bilan 
ob‘ekt va predmetlarning umumiyligi, o‗xshashligi va tafovutlari 
aniqlanadi. Bu metod geoekologik tadqiqotlarda bir xil antropogen omil 
ta‘sirida vujudga kelgan ikki xil geoekologik vaziyatli geotizimlarni bir-
biriga qiyoslab, har birining tabiiy sharoitidagi o‗ziga xos tomonlarini 
oydinlashtirishdan iborat. Masalan, tog‗-kon sanoati yoki sug‗orma 
dehqonchilik ta‘sirida tekislik va tog‗oldi geotizimlarida bir-biridan farq 
qiladigan jarayonlar rivojlanadi va oqibatda turli darajadagi geoekologik 
vaziyatlar yuzaga keladi. Bunda qiyoslash bilan har ikkala geotizim uchun 
xos bo‗lgan hodisa va jarayonlar, quyi darajadagi geotizim birliklari 
aniqlanib, ularning genezisi o‗rganiladi va tasnif qilinadi.
 
Tarixiy-genetik
metodning mohiyati o‗rganilayotgan ob‘ektning yoki 
uni shakllantiradigan omillarning asosiy xususiyatlarida tabiiy va texnogen 
o‗zgarishlar ro‗y bergan davrlarni taqqoslashda o‗z aksini topadi. Bunda 
ob‘ektning geologik taraqqiyotini, geotizimlarning rivojlanishini 
xronologik tartibda o‗rganiladi va tiklanadi. Chunki o‗tmish taraqqiyotini 
bilmay turib geotizimlarning hozirgi holatini, ayniqsa bundan keyingi 
taraqqiyotini bilish mumkin emas. Tabiiy muhitning kelajakda 
rivojlanishini 
prognoz 
qilishda 
foydalaniladigan 
paleobotanik, 
paleofaunistik metodlar ham ushbu metodning bir turi hisoblanadi.