O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug'bek nomidagi

133-rasm. Ichki yorilgan kalamush: 1 - yurak; 2 - aortaning chap yoyi; 3 - hiqildoq, 4 - traxeya; 5 - o'pka; 6 - diafragma; 7 - quloq oldi so'lak bezi; 8 - qizilo’ngach; 9 - oshqozoni; 10 - o'n ikki barmoqli ichagi; 11 - oshqozon osti bezi; 12 - ingichka ichagi; 13 - yo'g’on ichagi; 14 - ko'r ichagi; 15 - to’g’ri ichagi; 16 - anal teshigi; 17 - jigar; 18 - taloq; 19 - buyrak; 20 - siydik yo'li; 21 - siydik pufagi; 22 - tuxumdon; 23 - tuxum yo'li; 24 - bachadon mugizi; 25 - bachadon; 26 - qin; 27 – siydik-tanosil teshigi; 28 - ko'krak bo’shlig’i; 29 - qorin bo’shlig’i.
Katta qon aylanish doirasining arteriyalari. Aorta qushlardagidek chap yurak qorinchasidan yo'g’on qon tomir ko'rinishida chiqadida, aortaning chap yoyi yonida chapga buriladi. So'ngra umurtqa pog’onasining ventral tomoniga joylashib orqa aortaga aylanadi. Orqa aorta o'zidan ichki organlarga qon tomirlari chiqarib umurtqa pog’onasi bo'ylab dum tomonga qarab ingichkalashib boradi va chanoq kamari oldida ikkita yonbosh arteriyasiga bo'linadi. Bu arteriyalar son arteriyalari deb nomlanib orqa oyoqlarda tarmoqlanadi. Aorta yoyidan chiqadigan birinchi qon tomir nomsiz arteriya deb ataladi. Odatda, bu arteriya aorta yoyidan chiqishi bilan uchga: o'ng o'mrov osti arteriyasi, o'ng uyqu arteriyasi va chap uyqu arteriyasiga shoxlanadi. O'ng o'mrov osti arteriyasi oldingi o'ng oyoqga borsa, uyqu arteriyalari esa boshga boradi, boshda ularning har qaysisi ikki tarmoqqa: ichki uyqu arteriyasi bilan tashqi uyqu arteriyasiga bo'linadi. Aorta yoyidan, nomsiz arteriya asosiga yaqin yerdan chap o'mrov osti arteriyasi mustaqil chiqib, oldingi chap oyoqga boradi. Aorta ko'krak bo'limidan qorin bo’shlig’iga o'ta turib ichak arteriyasi, oldingi ichak tutgich arteriyasi, jinsiy organlar va buyrakka boradigan arteriyalar keyingi ichak tutqich arteriyasini hosil hiladi. Chanoq kamariga yetgach, ikkita umumiy yonbosh arteriyasi chiqib, o'zi dumni qon bilan ta'minlovchi ingichka dum arteriyasiga aylanadi.
Katta qon aylanish doirasi. Orqa oyoqlardan keladigan venoz qon juft son venasiga yig’iladi. Bu venalar chanoq oldida bir-biriga qo’shilib, toq keyingi kovak veynani hosil hiladi. Shunday qilib, barcha sut emizuvchilardagi kabi kalamushda ham buyrakning qopqa sistemasi yo’q bo'lib ketgan. Keyingi kovak vena umurtqa pog’onasi bo'ylab yurakka yo'naladi va yo'l-yo'lakay gavda devori (teri va muskullar) bilan organlardan chiqqan bir qancha venalarni o'ziga qo’shib oladi. O'ng yurak bo'lmasiga quyilish joyining oldida esa o'nga ikkita jigar venasi ham kelib qo’shiladi. Ichki organlar (ichak, oshkozon, qora jigar-taloq) dagi venoz qon jigar qopqa venasiga yig’iladi. Bu vena jigarda kapillyarlarga bo'linib, jigarning qopqa sistemasini hosil qiladi; keyin ular bir-biriga qo’shilib yuqorida aytib o'tilgan bir juft kalta jigar venalarini vujudga keltiradi (134-rasm).