|
Bosh skeleti. Qushlarning tropibazal (bosh miya ko'z kosalari oraliqida joylashmagan) bosh skeleti xozirgi zamon sudralib yuruvchilarining bosh skeletidan, asosan, o'ziga xos shakli bilan farq qiladi. Qushlar miya qutisining oldingi uchi tumshuqga aylangan bo'lib, ikki yon tomonida katta-katta ko'z kosasi bor. Miya qutisining suyaklari bilinmaydigan darajada bir-biriga qo’shilib ketishi jihatidan, qushlar pterodaktillar bilan ko'rshapalaklarga o'xshaydi.
Qushlarning bosh skeleti ham boshqa umurtqali hayvonlarniki kabi, miya qutisi va tarkibiga ko'z kosasi atrofidagi suyaklar, neurokraniumga kamda jag’lar, tanglay suyaklari va til osti apparati kiradigan yuz skeleti - splanxnokraniumga bo'linadi. Kuzatishni neyrokraniumning ensa bo'limidan boshlaymiz. Ensa bo'limining tarkibiga katta ensa teshigi ning atrofida turadigan (voyaga etgan qushlarda qo’shilib ketgan) to'rtta tipik ensa suyaklari: ensa teshigining ostidagi toq asosiy ensa suyagi yon tomonlardagi-juft yon ensa suyagi va ustki - toq ustki ensa suyagi kiradi. Sudralib yuruvchilardagidek, ensa teshigining ostidagi toq ensa bo'rtmasi yon va asosiy ensa suyaklarning birikishidan hosil bo'ladi. Miya qutisi qopqog’ining tarkibiga-juft tepa, manglay, burun suyagi va tangacha suyaklar kiradi. Ko'z kosasining eng oldingi qismini esa yosh suyagi tashkil qiladi, bu suyaklarning hammasi, boshqa hayvonlardagidek qoplag’ich suyaklardir. Ustki tumshuqning ko'p qismini jaharo suyaklar tashkil etadi, bular tumshuq uchida bir-biriga uchma-uch kelib turadigan uchta uzun o'simta ko'rinishida qo’shilib ketadi.
Tumshuqning ustki qirrasini hosil qiladigan ustki o'simta burun suyaklariga, tumshuqning ichki chetini hosil qiladigan yon o'simtalar esa ustki jag’ suyaklariga qo’shiladi. Ustki jag’ suyaklari orqa tomonidan burun suyagi o'simtalariga va yupqa yonoq suyaklariga birikkan. Bular kvadrat suyakka birikadigan tayoqchasimon kvadrat-yonoq suyagi bilan birga qushlar uchun xarakterli pastki chakka yoyni hosil qiladi (131-rasm).
131-rasm. Yosh qarg’aning bosh skeleti: A - yon skeleti; B - ostki tomondan, V - ustki tomondan ko'rinishi. 1 - katta ensa teshigi, 2 - asosiy ensa suyagi; 3 - yon ensa suyagi; 4 - ustki ensa suyagi; 5 - ensa bo'rtmasi; 6 - tepa suyagi; 7 - manglay suyagi; 8 - burun suyagi; 9 - tangacha suyak; 10 - tashqi quloq teshigi; 11- qanot-ponasimon suyak; 12 - hidlov suyagi; 13 - ko'z yosh suyagi; 14 - jag’aro suyak; 15 - ustki jag’ suyagi; 16 - yonoq suyagi; 17 - kvadrat yonoq suyagi; 18 - kvadrat suyak; 19 - asosiy ponasimon suyagi; 20 - parasfinoidning tumshuqsimon o'simtasi; 21 - dimoq suyagi; 22 - tanglay suyagi; 23 - qanotsimon suyak; 24 - tish suyagi; 25 - go’shuv suyagi; 26 - burchak suyagi.
Ko'pchilik qushlardagidek kaptarda kam ikkilamchi tanglay yo’q. Og’iz bo’shlig’ining qopqog’i toq dimoq suyagi serbargina tanglay suyagidan tashkil topgan. Tanglay suyak bilan kvadrat suyak orasida qanotsimon suyak bor. Pastki jag’ mekkel tog’ayiga gomolog bo'lgan ikki: orqadagi qushuv suyagi va old tomondagi iyak suyagidan iborat. Bu suyaklar sudralib yuruvchilardagidek, talaygina bir-biriga choksiz birikkan qoplag’ich suyaklar bilan, chunonchi: tish suyagi, plastinka suyak, burchak suyak, burchak usti suyagi va toj suyaklar bilan qoplangan.
Eshituv suyakchasi-uzangi, suyak tuzilishi sudralib yuruvchilarniki kabi.
Til osti apparati faqat suyakdan tuzilgan bo'lib, uzunchoq tanacha bilan jabra yoylariga gomolog bo'lgan uzun juft shoxchalardan iborat. Eshituv kapsulasi sudralib yuruvchilardagidek, uchta quloq suyagidan vujudga kelgan. Quloqusti suyagi ustki ensa suyagiga orqa quloq suyagi yon ensa suyagiga birikadi. Asosiy ensa suyagining old tomonida o'rnashgan asosiy ponasimon suyak miya qutisining asosini tashkil etadi. Uning old tomoniga oldponasimon suyak birikadi. Kichkinagina juft qanot ponasimon va ko'zponasimon suyaklari ko'z kosasi orqa qismining tarkibiga kiradi. Ko'zlararo to'sikning old qismi bitta hidlov suyagidan tashkil topgan (132-rasm).
Do'stlaringiz bilan baham: |
