Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universitetining jizzax filiali

Tadqiqot tugagach, psxolog, verbal yoʻl bilan boladan maʼlumot olish uchun murojaat qiladi, qoʻshimcha savollar beradi.
1.Aytchi, bu yerda kim tasvirlangan ?
2.Ular qayerda tasvirlangan ?
3.Ular nima qilishyapti ?
4. Buni kim oʻylab topdi ?
5.Rasmda chizilganlarning eng baxtlisi kim? Nima uchun?
6.Ulardan eng baxtlisi kim ? Nima uchun?


Suhbatdan soʻng bolaga 6 ta vaziyatni tahlil qilish berilib, u tahlil etiladi. Intepritatsiya qilishda quyidagilarni bilish zarur.
1.Tadqiq qilinayotgan bolaning yoshi.
2.Oila azolari soni, aka –singillari yoshi.
3. Iloji boʻlsa bolani, uy, maktab va bogʻchadagi hulqi.


Interpritatsiyani shartli uch qismga boʻlish belgilangan.
1.Oila rasmi strukturasi tahlili .
2.Oila azolari grafik tasviri xususiyatlari tahlili.
3.Rasm chizish jarayoni tahlili .
4.Bolaning oilasiga bergan rasm tafsilotining umumiy xulolasi .

Bular boladagi barcha ijtimoiy toʻsiqlarni, negativ xulq –atvorni, qoʻrquvni, hissiyot olamining rang-barangligini ochib beradi. Eng asosiysi yashirin, spontan xususiyatlar tekshirish paytida oʻz-oʻzidan sodir boʻlgan .

Shu oʻrinda yana bir masalaga toʻxtalish kerak boʻladi. Aynan bolalar shaxsini oʻrganuvchi, keng imkoniyatli proyektiv test mavjuD. Bugungi kunda Yevropaning rivojlangan davlatlari, xususan, Germaniya, Gretsiya, Rossiya, Ukraina, AQSHda keng tadqiq qilingan proyektiv test “Ertakli proyektiv test” yani ertak terapiyasidir. Ertaklarda bizga malumki, haqiqat boricha aks etadi. Masalan, yaxshilik va yomonlik, davlat boshqaruvidagi zulmkorlik, oʻgʻrilik va toʻgʻriliik, sevgi-muhabbat, omad, sehrgarlik kabi inson xususiyatlarini tasvirlaydi. Bu esa bolaning dunyo qarashiga ijobiy taʼsir etib, tarbiyasini kamol toptiradi. Tekshirilganda sinaluvchilarda ongsizlik holatlari chiqib keladi. Ertaklardagi takrorlanuvchanlik bolalardagi idrok koʻlamini kengayishiga olib keladi. Ertakshunos olim Roxeym fikricha, ertaklar tush koʻrish bilan yaqin, deb qaraladi, va ertaklar inson proyeksiyalari jarayonida qoʻyidagi vazifalarni bajaradi.
1.Bogʻlovchi .
2.Transformatsiyalash.
3.Vositachilik .
4.Himoyalovchi.
Analitiklarning fikriga koʻra, bu vazifalar bolalardagi nizoli, ruhiy bezovtalik va negativ xulq koʻrinishini ochib beradi. Tadqiqotimizning nazariy masalasiga oydinlik kiritish maqsadida, Rossiyaning amaliy psixologlar uchun maxsus chikadigan”Amaliy psixologiya va psixoanaliz “ jurnalida chop etilgan murojoat qilamiz (2003-yil,4-dekabr, 12-son). Maqola “ertaklar va ongsizlik” deb nomlanadi. Mavzuga esa ”Qizil shapkacha“ ertagi tanlanadi.
Ushbu proyektiv test 21 ta rasmli karta va qahramonlarning 3ta xulosa kartasidan iborat. Psixolog tadqiqod oʻtkazishdan oldin qoʻyidagi talablarni bajarishi kerak buladi. Savolarni berish tartibi quyidagicha.
1.Bolalarda ertakning mazmuni, yoki avval oʻqilganligi hisobga olinadi.
2.Qizil shapkacha uydan chiqib ketganda, onasidan xafa boʻldimi yoki qoʻrqdimi?
3.Qizil shapkacha oʻrmonga kirganida xursand boʻldimi, yo qoʻrqib ketdimi ?
4.Buvisining oʻyida boʻrini koʻrganda qoʻrqdimi?
Tadqiqod oxirida 3ta xulosa kartasi bolalar qoʻliga berilib ana shu orqali xulosa qilinadi. Xulosa kartalari mazmuni turlicha .
1-karta. Bolalar shaxsining kuchsizligini, hissiyotlari salbiyligini, shu bilan birga bolaning qoʻrqoqligi va tortinchoqligini anglatadi .
2-karta. Bolaning begʻuborligi, quvnoqligi va psixologik sogʻlomligi koʻrsatadi.
3-karta. Boladagi xafalik, bezovtalik, xavfsirash, agressiv holatini anglatadi.
Ushbu test ham stimulli qoʻzgʻatuvchi material xarakteriga ega. Testni koʻproq maktbgacha tarbiya maskani va kichik maktab bolalarida oʻtkazish tavsiya etiladi. Bu esa bola shaxsining ijtimoiy–psixologik jihatini oʻrganishga va tarbiyaning ijobiy kamol topishiga keng imkon beradi.
“Agressivlik” testi (Rozinsveyg testining modifikatsiyasi)
Metodika proyeksiya xarakteriga koʻra,frustratsiya va stressli holatlarni oʻrganishga qaratilgan hisoblanadi. 24 ta rasmli vaziyat testda koʻrsatilib, vaziyatni izohlash talab etiladi.
Insondagi agressiya kuchli yoki yoʻqligi vaziyatlar orqali baholanadi. Tekshiriluvchining har bir rasmdagi fikri, bahosi, kechinmasi qayd etilib boriladi. Bolalar psixikasini tadqiq etishda yana bir proyektiv metodika “Uch daraxt” testi qulay hisoblanadi. Tadqiqotchi testni boshlashdan oldin bola bilan suhbat qilib oladi. Ota-onasi, ish joyi, necha yoshdaligi, oilaning boshqa aʼzolarini ham qanday uyda yashayotganligi haqida soʻraladi.
Suhbatdan soʻng psixolog bolaga “Xohlagan uch daraxt”ni chizishni buyuriladi. Rangli qalamlardan foydalanish aytiladi. Tadqiqot natijalari ranglardan foydalanganligi, daraxt proyeksiyalari va strukturasiga qarab tahlil etiladi. Ushbu metodika ham diagnostik xarakterga koʻra, qulay va imkoniyatli sanaladi.