|
Bob bo‘yicha tavsiya etilgan adabiyotlar ro‘yxati
1.
Roger Lewin and Robert A. Evolution the human story, Principles
of Human Evolution. Great Britain, 2011, oley, 2nd ed., Blackwell, 2004. р 10-
46
2.
Roger Lewin. Human evolution: an illustrated introduction / 5th ed.
Blackwell, 2005. Р 14-102
3.
Вишняцкий Л.Б. Введение в преисторию. Проблемы
антропогенеза и становления культуры: - Кишинев: “Высшая
антропологическая школа”, 2005. Стр. 10-55.
4.
Алексеев В.П. Перщиц А.И. История первобытного общесво. -
М. “Наука”, 2012. Стр. 3-10.
5.
Introduction to Sociocultural Anthropology
.
Zerihun Doda .
Debub University. 2005
6.
Encyclopedia Of Social And Cultural Anthropology. Edited by
Alan Barnard Jonathan Spencer. - London & New York, 2002.
7.
Антропология. Алексеева Т.И. Богатенков Д.В.,
Дробышевский С.В. Учебно-методический комплекс - 2004.
8.
Small Places, Large Issues An Introduction to Social and Cultural
Anthropology. Thomas Eriksen 2001
9.
Method In Social Anthropology Selected Essays by K. R.
Radcliffe-Brown
10.
Edited by M. N. Srinivas. The University Of Chicago Press 1998
114
II - Bo‘lim. Old tarix
1-BOB. Old tarix fanining predmeti va uning boshqa fanlar
tizimidagi o‘rni.
1.1.
Old tarix fanining predmeti va boshqa fanlar bilan aloqasi.
Tarix arabcha so‘z bo‘lib, tabiat va jamiyatdagi o‘tmish voqyealar,
voqyeylik degan ma'nolarni anglatadi. Uning ulug‘ligi shundaki, bizga ma'lum
bo‘lgan fanlarning hammasi tabiat va jamiyat qo‘ynida tug‘ilgan va tug‘iladi.
Tarix tabiat va jamiyat tarixidan iborat bo‘lib, ular bir-birlari bilan uzviy
ravishda bog‘langan. Tabiat tarixi yer va koinotdagi barcha naosalar haqida,
jamiyat tarixi esa bashariyat-inson faoliyati haqida bahs yuritadi. Jamiyat tarixi
tabiat tarixining davomidir. Shuni ta'kidlamoq joizki, koinot tarixi cheksiz,
chegarasizdir. yer tarixi esa 5,5-5 milliard yilga teng. yerdagi tirik mavjudodlar
tarixi esa 3,3-3 milliard yillik qadimiylikka ega. Boshqa tirik mavjudodlar kabi
inson ona yer farzandi hisoblanadi.
Olimlarning fikricha bashariyat tarixining ilk bosqichi 4-4,5 million yilga
borib taqaladi. Ammo bashariyat tarixi yer va boshqa tuban mavjudodlar
tarixiga nisbatan juda qisqa davrni o‘z ichiga oladi. Olimlar bashariyat tarixini
bir-biridan farqlanuvchi turli davr va bosqichlarga bo‘lib o‘rganadilar.
Bir guruh olimlar uni ibtidoiy, quldorlik, feodal, kapitalizm, sotsiolizm va
uning so‘nggi bosqichi hisoblangan kommunistik deb atalmish ijtimoiy iqtisodiy
tuzumlarga bo‘lganlar.
Olimlarning boshqa guruhlari esa bashariy tarixini ibtidoiy, qadimgi, o‘rta
asrlar, yangi va eng yangi kabi tarixiy davrlarga ajratiladi.
Ayrim tadqiqotchilar esa o‘tmishni yovvoyilik, varvarlik va sivilizatsiya
kabi tarixiy davrlarga bo‘lganlar.
Bashariyat tarixi qanday davrlarga bo‘linishidan qat'iy nazar ularning eng
qadimgisi va boshqa davrlarga nisbatan uzoq davom etgani ibtidoiy tarix, ya'ni
insoniyatning old tarixidir. Yangi dalillarga ko‘ra kishilikning old tarixi
davrimizdan 4-4,5 million yil ilgari boshlangan, uning yakunlovchi bosqichi
115
miloddan avalgi IV mingyillikning o‘rtalariga to‘g‘ri keladi. Ammo ibtidoiy
davrning so‘nggi bosqichlarida ishlab-chiqarishning notekis rivojlanishi tufayli
yer yuzining muayyan joylarida ibtidoiy jamoa va uning qoldiqlari uzoq
vaqtgacha saqlanib qoladi. Shuni takidlash lozimki, Braziliya changalzorlari,
Afrika o‘rmonlari, Filippin va Avstraliyaning ba'zi joylarida ibtidoiy jamoa
tuzumining so‘nggi bosqichi darajasida hayot kechirayotgan qabilalar, etnik
guruhlar va kishilar jamoasi hamon yashab kelmoqdalar.
Old tarix fani, yerda odamzodning paydo bo‘lishidan tabaqalar va ilk
davlatlarning qaror topishigacha bo‘lgan 4-4,5 millionlik katta tarixiy davrni
qamrab oladi. Birinchi ijtimoiy tuzum ibtidoiy jamiyatning shakillanishi,
rivojlanishi va tabaqaviy jamiyatga o‘sib o‘tish jarayonlarini o‘rganadi va tadqiq
etadi.
Kishilikning shu ilk bosqichi old tarix fanining asosiy mavzusi
hisoblanadi. Jahon fanshunosligida ibtidoiy old tarix yagona tarix fanining
alohida bo‘limini tashkil etadi. Kishilik jamiyati tarixining boshqa davrlari
ko‘priq yozma manbalarga asoslanib o‘rganiladi. Ibtidoiy tarix arxeologik,
antropologik, etnografik, lingvistik, arxeozoologik, arxeobotanik va boshqa
manbalarga tayanib o‘rganiladi. Chunki ibtidoiy jamoa tuzumi davrida yozuv
ham yozma manbalar ham bo‘lmagan.
Xorijiy mamlakatlardaga ayrim olimlar old tarixni antropologiya-odam
haqidagi umumiy qan qatoriga qo‘shadilar. Shuni unitmaslik kerakki,
antropologiya tabiiy fan bo‘lsa, tarix shuningdek, old tarix siyosiy, ijtimoiy
fanlar qatoriga kiradi.
Old tarixning nomi masalasida ham olimlar orasida turli qarashlar
mavjud. Ibtidoiy davr tarixi bilan shug‘ullangan ko‘pgina olimlar, g‘arbdagi
adabiyotlarda qo‘llangan va qo‘llanib kelinayotgan “tarixgacha” degan atama
ibtidoiy jamoa tuzumiga muvofiq emasligini ta'kidlab o‘tadilar.
Ba'zi olimlar kishilikning bu eng qadimga davrini “tabaqaviy
jamiyatgacha bo‘lgan tarix”, “yozuvgacha bo‘lgan tarix” kabi, mazkur
116
jamiyatning mohiyatiga unga muvofiq kelmaydigan nomlar bilan ataydilar.
Mavzu va mantiq jihatidan “Ibtidoiy yoxud old tarix” degan atama
kishilikning bu keksa, mo‘ysafid davriga ancha to‘g‘ri keladi.
Yana shuni ta'kidlab o‘tish kerakki qator g‘arb tillarida “old”, “ibtidoiy”,
“oddiy”, “sodda” so‘zlari sinonim sifatida qo‘llanilar ekan. Ammo rus tilida
“ibtidoiy” bilan “oddiy, sodda” so‘zlar sinonim emas ekanlar.
Xulosa shuki, kishilikning bu eng qadimgi davrini “old tarix” deyish
maqsadga muvofiqdir, chunki u bizga ma'lum bo‘lgan beshta ijtimoiy-iqtisodiy
tuzumning ilk bosqichidir.
117
Do'stlaringiz bilan baham: |
