O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

Radiometrik usul.
Vaqtni aniqlashning zamonaviy usularidan biri bu 
radiometrik usul bo‘lib, radioaktiv atomlarni tahlil etish va ulardagi o‘zgarishlar 
yordamida aniqlanadi.
Ilk tarixning davr va sanasini aniqlashning yuqorida ko‘rsatilgan 
usullaridan tashqari yana boshqa usullari ham borki, ular ftor, kollagen, uran va 
azot usullaridir. Bu usullar suyakning minerallanish, ya'ni organik 
moddalarning 
anorganik 
minerallar birikmalariga 
aylanish 
jarayoniga 
asoslangandir. 
Ma'lumki 
ibtidoiy 
davrga 
mansub 
yodgorliklarning 
madaniy 
qatlamlaridan tosh, yog‘och, ko‘mir, kul, mehnat qurollari bilan bir qatorda 
odam va hayvon suyaklari ham topilgan. Shubhasiz yer ostida uzoq yillar 
davomida ko‘milib yotgan odam va hayvon suyaklari asl holicha saqlanib qola 
olmadi. Ko‘p yillar maboynida tuproq ichida yotgan suyaklar ichiga tuzlar kirib 
uning organik qismini asta-sekin yemiradi. Oqibat natijada suyakning kimyoviy 
tarkibi o‘zgaradi. Suyakdagi mineral va mineralsiz qismlarning nisbati o‘zgarib 
ketadi. 
Olimlarning xulosalariga ko‘ra suyak qancha qadimiyroq bo‘lsa unda 
kollagen (orgenik) modda va uran moddalari ko‘proq bo‘lar ekan. Hayvon va 
odam suyaklarining yer ostida uzoq ko‘milib yotishidan suyaklardagi oqsil 
moddalar kamayishi bosi ulardagi azot kamayar ekan. 
Keyingi yillarda Angliya, Amerika Qo‘shma Shtatlari, Fransiya, 
Germaniya, Polsha, Rossiya, Yaponiya va boshqa qator mamlakatlardagi olimlar 
arxeologik davrlashtirish va ashyoviy dalillarning yoshini aniqlash borasida juda 
katta ish olib borilmoqda. Bu yutuq va kashfiyotlar ibtidoiy jamiyat tarixining 
yoshini aniqroq bilishga imkon bermoqda. 

---

136 
Olimlar davrlashtirish va ibtidoiy tarixning muayyan davrdagi 
buyumlarning yoshini aniqlashda yuqorida sanab o‘tilgan usullardan foydalanib 
arxeologik davrlashtirishning quyidagi nisbiy tartibini tavsiya etadilar. 
A) Ilk-quyi tosh asri 4-4,5 million bilan 40 mingyilliklar oralig‘idagi 
davrni o‘z ichiga oladi. 
B) So‘nggi-yuqori tosh asri 40-12 mingyilliklar orasidagi davrdir. Ba'zilar 
esa so‘nggi tosh asrining sanasi 37-12 mingyilliklar bilan belgilanadi deb faraz 
qiladilar. 
V) Mezolit – o‘rta tosh asri mil. avv 12-6 mingyilliklar orasidagi davr 
bilan belgilanadi. Ba'zan uni 12-8 mingyilliklar bilan belgilaydilar. 
G) Neolit- yangi tosh asri miloddan avvalgi VI-III mingyilliklar 
oralig‘idagi davrni qamrab oladi. 
D) Jez – bronza davri – miloddan avvalgi III mingyillik oxiri va I 
mingyillikning boshlarigacha bo‘lgan davrni o‘z ichiga oladi. 
ye) Ilk temir davri – mil. avv. I ming yillikning boshlariga to‘g‘ri keladi. 
Shunday qilib keyingi davrdagi kashfiyotlar kishilikning old tarixini 
muayyan davrlarga bo‘lish va yoshini aniqlashda katta yutuqlarga erishdilar. 
Ammo ibtidoiy jamiyat tarixini davrlarga bo‘lish va sanasini aniqlash 
masalasida hali kutilgan natijalarga erishilgani yo‘q. Shu bois olimlar orasida bu 
masalani oydinlashtirishda turli qarashlar bor.