O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

Dendroxronologiya usuli
. Arxeologiyadagi ko‘plab sanalarni aniqlash 
usullari, shu jumladan daraxt kundasidagi doira yoki xalqalarga qarab 
davrlashtirish usuli yer iqlimiga quyosh nurlarining ta'sirini o‘rgangan 
nanoarxeolog A.ye.Duglas tomonidan fanga kiritilgan. Shuni ham ta'kidlab 
o‘tish joizki, daraxtlarning yillik halqalariga qarab uning kesilgan vaqti bir 
yilgacha aniqlikda bilib olinadi. Bu dendroxronologik usuldir. Mazkur usul bilan 
arxeologik yodgorliklarning madaniy qatlamlaridan topilgan daraxt va yog‘och 
buyumlar sinchiklab o‘rganiladi va yillik xalqalar hisoblab chiqiladi. 
Duglas ko‘pgina daraxt turlari, asosan qattiq daraxtlar o‘sishi har yili 
muayyan xalqalarining qo‘shilishi bilan o‘sishini bilgan, hamda har bir xalqa 
o‘sha yil iqlimi, atrof-muhit haqida ma'lumotlar saqlab qolishi nazariyasini ilgari 
surgan. 
Hozirda 
zamonaviy 
kompyuter 
texnologiyalari 
yordamida 
dendroxronologistlar aniq ilmiy ma'lumotlar olish imkoniga ega bo‘lishmoqda. 
So‘nggi yillarda arxeologik va antropologik ashyolarning sanasini 
aniqlashda kaliy-argon (K14-Kr40) usuli ham qo‘llanilmoqda. Kaliy-argon usuli 
yordami bilan tarkibida kaliy bo‘lgan vulqon ma'danlarning yoshini aniqlash 
mumkin ekan. Mazkur usul 1950 yillarda Kaliforniya universiteti olimlari 
tomonidan ishlab chiqilgan va amaliyotga olib kirilgan. 
Arxeologik yodgorliklarning madaniy qatlamlaridan kovlab olingan sopol 
idish va ularning parchalarini yoshini aniqlashda arxeomagnit usuli jahon 
arhyeologiyasida keng qo‘llanmoqda. 
Olimlarning tadqiqotlari shuni ko‘rsatmoqdaki, sopol buyumlarga yerning 
magnit maydoni ta'sir etib, u sopol idishda uzoq vaqt o‘zgarmagan holda 
saqlanib qolar ekan. 
Sopol buyumlarning magnitlanish darajasiga ko‘ra, yerning magnit 

---

135 
maydoni chiziqlari tortiladi va sopoldan yasalgan buyumlarning yoshi 
aniqlanadi. 
Arxeomagnit usuli bilan qadimiy sopol buyumlarning vaqtini plyus 25 yil 
xato bilan aniqlash mumkin ekan.