O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug'bek nomidagi o'zbekiston milliy universiteti

 TILNING GRAMMATIK VOSITALARI 
So'z o'zgartirish va so'z yasash qoidalari va grammatik konstruksiyalarni 
tuzishda qo'llanadigan usullari majmuini 
tilning grammatik vositalari 
deb yuri-
tiladi. Bu tartib-qoidalar yig'indisi tilning grammatik (aniqrog'i morfologik) tu-

---

- 115 - 
rini aniqlashda yordam beradi. Jahondagi tillar grammatik vositalarning qaysi 
birini ko'proq qo'llashi va bu vositalardan qaysinisi shu tilda borligi bilan farqla-
nadi. Turkiy tillari affiksatsiyaning ko'p qo'llanishi bilan ajralib tursa, vyetnam 
tilida affiksatsiya deyarli yo'q, xitoy tilida juda kam uchraydi. 
Grammatik ma'nolarni ifodalashda ishtirok etuvchi vositalar barcha tillar-
da bor, lekin ularning miqdori chegaralangan, bu vositalar qatoriga affiksatsiya, 
ichki fleksiya, reduplikatsiya, so'zlarni qo'shish, urg'u, intonatsiya, yordamchi 
so'zlar, so'z tartibi va suppletivizm kiradi. Ularning har birini alohida ko'rib 
chiqamiz. 
1) 
Affiksatsiya 
– so'zning o'zagiga yoki asosiga turli affikslarni (prefiks, 
infiks, suffiks, fleksiya yoki qo'shimchalar) qo'shish yordamida grammatik 
ma'noni ifoda qilish vositasidir. Turkiy tillarda, xususan o'zbek tilida prefiks fa-
qat boshqa tillardan o'tgan so'zlarda uchraydi. Masalan, o'zbek tilida tojik tilidan 
olingan 
be-
(bemalol, beminnat kabi), 
bo-
(boadab), ba'zan 
ba-
shaklida (ba-
davlat) prefikslari ko'p qo'llanadi. O'zbek tilida 
-gina 
suffiksi erkalash va 
kichraytirish ma'nolarini ifodalaydi: yaxshigina, kichkinagina, shiringina kabi. 
Kelishik qo'shimchalari, ko'plik qo'shimchasi va fe'l shakli, zamoni va hokazo 
qo'shimchalar grammatik ma'noni ifodalashda keng qo'llanadi. Affiksatsiya in-
gliz, nemis, fransuz va boshqa tillarda ko'p tarqalgan. 
2)