O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi maktabgacha va boshlang’ich ta’lim metodikasi kafedrasi qarshi davlat universiteti tabiatshunoslik va uni o'qitish metodikasi fani bo'yicha m a ' ruzalarmatn I

Jinssiz ko‘payish. Jinssiz yo‘l bilan ko‘payish sporalar va zoosporalar hosil qilish yo‘li bilan amalga oshadi. Ular murtakni o‘zida saqlagan bo‘lib, turlicha kelib chiqadi. Sporalar quruqlikda o‘suvchi o‘simliklarga xos bo‘lib, sporangiyda hosil bo‘ladi. Zoosporalar - zoosporangiyda hosil bo‘lib, unda harakatni ta’minlaydigan xivchini mavjudligi bilan sporalardan farq qiladi. Ular zamburug‘lar suv o‘tlari uchun xosdir. Spora mug‘or zamburug‘ida sporongiyda hosil bo‘lsa, pensilium zamburug‘ida konidiya bandida hosil bo‘ladi.
Sporani sitoplazmasi zapas oziq moddalarga boy bo‘lib, spora po‘sti qalin kutin moddasi bilan to‘yingan bo‘ladi. Spora va zoosporalar qulay sharoitga tushganda jinsiy jarayonsiz yangi organizm hosil bo‘ladi.
Jinsiz ko‘payishning xarakterli xususiyati, bir organizmda minglab spora hosil bo‘lib ularni turini oshishiga olib keladi.


O‘SIMLIKLAR SISTEMATIKASI. O‘SIMLIK DUNYOSI XILMA-XILLIGI, SINFI VA KLASSIFIKATSIYASI.
1. O‘simliklar sistematikasining vazifasi yer sharidagi hamma o‘simliklarni ta’riflash va ayrim turlar hamda turlar guruhining qarindoshligini evalyutsiya asosida aniqlashdan iboratdir.
O‘simliklar sistematikasi 500 mingga yaqin turdan iborat bo‘lgan o‘simliklar dunyosini biror qarindoshlik belgilari bilan xarakterlanuvchi alohida guruhlarga bo‘ladi.
O‘simliklar sistematikasi o‘simlik turlarining xilma- xilligini va buning sabablarini o‘rganadi.
Uning vazifasi quyidagicha.
1. O‘simliklarni klassifikatsiya qilish va uning rivojlanish tarixini o‘rganish.
2. O‘simliklarni o‘rganishda turli uslublardan foydalanish.
Hozirgi zamon o‘simliklar sistematikasi filogentik sistema asosida tuzilgan. Bu sistema o‘simliklar morfogenezi, ichki tuzilishi, individual taraqqiyoti, fiziologik va bioximik xususiyatlari, geografik tarqalishi hamda tashqi muhit bilan o‘zaro munosabatlariga asoslanadi.
Hozirgi zamon sistematikasi ўсимликларни пухта ўрганиш учун, қуйидаги усуллардан фойдаланади.
O‘simlilkarni paydo bo‘lishini solishtirish solishtirma- morfologik usul.
Individual rivojlanishini o‘rganish ontogenetik usul.
O‘tgan geologik davrlarda o‘sgan o‘simliklar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni yig‘ish (paleobotanik usul)
O‘simlik organizmlarining anotomik tuzilishini o‘rganish (anotomik usul).
Har bir o‘simlikning tarqalish xududini o‘rganish (geografik usul).
Bulardan tashqari sistematika fani yana bir qancha boshqa yordamchi usullardan foydalandi. Botanika va agronomiya fani bir umumiy obyektni o‘rganadi va ularni ish uslublari hamda rivojlanish tarixi o‘zaro chambarchas bog‘liqdir.
Botanika hamma o‘simliklarni turli- tumanligini, tuzilishi va rivojlanish qonuniyatlarini, agronomiya esa- madaniy o‘simlilkarni yetishtirishni o‘rganadi. Botanika asosida agronomiya fani vujudga kelgan. Har ikki fanning maqsadi bitta, u ham bo‘lsa o‘simliklardan foydalangan holda insonlarning ularga bo‘lgan extiyojini to‘laroq qondirishdir.
Yaylov va pichanzor o‘simliklarini o‘rganishda, agromeliorativ ishlarni tashkil qilishda agronom botanik sifatida, botanik esa agronom sifatida ish yuritadi. Shuning uchun ham agronom va botanik o‘rtasida keskin chegara bo‘lishi mumkin emas.
Yuqoridagi usullarda o‘rganilgan o‘simliklar turli guruhlarga bo‘linadi, shu guruhlar taksanomik birliklar yoki sistematik birliklar deyiladi.
Hozir sistematikada 6 ta taksanomik birlik keng qo‘llaniladi:
Bo‘lim - Divisio, sinf - Ceassis, tartib - Ordo, oila-Familia, avlod - Genus, tur - Species.
O‘simliklar olamini xilma-xilliklarini klassifikatsiyalashga urinish eramizdan avvalgi asrdayok boshlangan. Teofrast eramizdan avvalgi uchunchi asrda o‘simliklarni daraxt, buta, butacha, o‘tlarga hamda botqoq o‘simliklari, ko‘l o‘simlilkari va hokazolarga ajratgan edi. O‘rta asrlarda ham o‘simliklar sistematikasi yaratilagan, bunda o‘simliklar olamini guruhlarga bo‘lishda ular mevasini shakli, urug‘ini joylanishi yoki gullarni bor yo‘qligi va hokazo kabi belgilar asos qilib olingan edi. Bunday sistemalar sun’iy sistema deb atalgan, chunki ular o‘simliklarni tasodifiy belgilariga asoslangan bo‘lib, ularni qarindoshlik belgilarini yoki o‘simliklar ayrim gruxlari orasidagi farqni amalda ko‘rsatib bera olmagan.
O‘simliklar sistematikasi rivojlanishidagi muhim davr shved olimi K. Linneyning (1738y) “O‘simliklarni sinfi” degan asari yaratilishi bilan boshlanadi. Linney bu asarida hamma o‘simlik turlarini 24 ta sinfga bo‘lgan edi.
Linney o‘simliklar olamini muayyan sinflarga bo‘lishda guldagi otaliklarning soni va ularning birikib o‘sish usullarini asos qilib oladi va bu bilan o‘simliklar klassifikatsiyasini birmuncha sodda va qulay sistemasini yaratadi. O‘simliklar olamini turli tumanligini hozirgi zamon sistematikasi ikkita katta bo‘limga: tuban va yuksak yoki barg poyali o‘simliklarga bo‘ladi.