Biogenetik qonun

---

Biogenetik qonun

Biogenetik qonun — organizmlarning individual taraqqiyoti (ontogenezi) va tarixiy taraqqiyoti

(filogenezi) oʻrtasidagi munosabatlarni ifodalovchi tushunchalar majmui. Birinchi marta F.

Myuller (1864) ochgan, E. Gekkel (1866) tomonidan tavsiflab berilgan. Biogenetik qonun ga

muvofiq tuxum hujayra urugʻlanishdan boshlab undan yetuk organizm rivojlanishiga qadar mazkur

organizm oʻz turi tarixiy taraqqiyotining asosiy bosqichlarini qisqa takrorlaydi, yaʼni ontogenez

filogenezning qisqacha takrorlanishi (rekapitulyatsiyasi)dan iborat. Filogenez Gekkel fikricha,

ontogenez soʻngida yangi davrlarning paydo boʻlishi orqali amalga oshadi. Pekin ontogenez

cheksiz uzayishi mumkin emas, shuning uchun ontogenezda takrorlanadigan filogenetik davrlar

astasekin qisqara boradi. Bundam tashkari, ontogenezning hamma davrlarida yashash muhiti

sharoitiga moslashish tufayli yangi belgilar paydo boʻladi. Rekapitulyatsiyani buzadigan bu

belgilarni Gekkel senogenez, oʻzgarmas (konservativ) belgilar va jarayonlarni palingenez deb

atagan. Biogenetik qonun 

embriologik dalillardan filogenez jarayonini tushuntirishda

foydalanishga imkon beradi

. Gekkel filogenetik tadqiqotlar uchun uchlik parallelizmi metodini,

yaʼni paleontologiya, solishtirma anatomiya va embriologiya dalillarini solishtirishni taklif etadi.

Gekkel fikricha, ontogenezda filogenetik davrlar bir butunligicha takrorlanadi. Keyingi

tadqiqotlar har bir organizm senogenezi juda koʻp boʻlishini va bir butun filogenetik davrlarning

rekapitulyatsiyasi mumkin emasligini koʻrsatdi. Faqat ayrim belgilar va jarayonlar

rekapitulyatsiya boʻladi. A. N. Seversov filembriogenez konsepsiyasini ishlab chiqdi. Unga binoan

organizmlar evolyutsiyasi ontogenezning har qanday davridagi irsiy oʻzgarishlar asosida boradi;

filogenez ontogenezning genetik qatoridan iborat, Biogenetik qonun esa faqat onto va

filogenez nisbatlarining ayrim tomonlarini aks ettiradi, shuning uchun muayyan tur ontogenezi

evolyutsiyada ontogenez soʻnggi davrlarining qoʻshilishi orqali amal qiladi. Biogenetik qonun

butun organik dunyoga tegishli boʻlib, Darvinning evolyutsion nazariyasini isbotlash va

rivojlantirishda katta ahamiyatga ega.

Adabiyotlar