|
Axborot manbalari va texnik vositalar : TM MM, darslik, proektor,texnologik xarita, texnalogik model
Dars turi: nazariy, amaliy
Darsga ajratilgan vaqt miqdori: 80 daqiqa
Uyga vazifa: Mavzuni o’qib kelish
O’qituvchi:___________I.Boyjigitova
Nazariy (Amaliy) darsning texnologik xaritasi
T/N
|
Mashg’ulot
bosqichlari
|
Ajratilgan vaqt
|
Mashg’ulot mazmuni
|
Ta’lim
metodlari
|
Ta’lim
vositalari
|
1
|
Tashkiliy qism
|
5
|
Darsga tayyorgarlik ko’rish,
O’quvchilarni yo’qlama qilish, kerakli tarqatmalarni tarqatish
|
An’anaviy
|
Doska,
Bo’r
Tarqatma
materiallar
|
2
|
Kirish qismi
(Motivatsiya)
|
25
|
Mavzu va uning rejasi, mavzuni o’tishdan kutilayotgan natijalar bilan tanishtirish
|
Aqliy
hujum
|
Maruza
matni
|
3
|
Yangi mavzu
bayoni
|
30
|
Mashg’ulot mavzusining bayonini keltirish
|
Savol-
javob
|
Maruza
matni
|
4
|
Mustahkamlash
(Qo’llash)
|
15
|
Mavzu haqida topshiriqlarni
mustahkamlash
|
Savol-
javob
|
Maruza
matni
|
5
|
Yakuniy qism
|
5
|
Uyga vazifa berish.Baholarni e’lon qilish va izohlash
|
An’anaviy
|
Doska
Darslik
|
O’qituvchi:____________ I.Boyjigitova
III BOB. AVTOMOBIL DIZEL YONILG‘ILARI
3. 1. Dizel yonilg‘isiga qo‘yiladigan asosiy
ekspluatatsion talablar
Dizel yonilg‘isi benzinga nisbatan bir qator afzalliklarga ega
bo‘lganligi, ya’ni tejamliroq, yonilg‘i sifatida neftning ancha keng
va og‘irroq fraksiyalarini ishlatish mumkinligi, yong‘in chiqish
xavfi kamligi, dvigatelni yurgazish osonligi, ishonchli va uzoqroq
ishlay olishi tufayli keng tarqalgan. Dizel dvigatellari, asosan, og‘ir yuk ko‘taruvchi avtomobillarga o‘rnatiladi. Bu dvigatellarda
yonilg‘i sifatida dizel yonilg‘isidan foydalaniladi.
Dizel yonilg‘isi – qaynash harorati 200–350°C bo‘lgan uglevodoroddan
tashkil topgan neft fraksiyasidan iborat. Dizel
yonilg‘isi rangi sariqdan och jigarrangacha bo‘lgan suyuqlik (bu
rangni yonilg‘i tarkibidagi smola beradi) bo‘lib, qovushoqligi
benzinnikiga nisbatan yuqori va qiyin bug‘lanadigan yonuvchi
suyuqlikdir. Ularning tarkibida massasi bo‘yicha taxminan 87 foiz
uglerod, 13 foiz vodorod, 0,5 foizgacha oltingugurt, juda oz
miqdorda kislorod va azot bor. Dizel yonilg‘isining zichligi benzinning
zichligi kabi suvning zichligidan kichik (0,78–0,86 g/sm3) va
suvda erimaydi. Dizel yonilg‘isi benzin bilan ishlaydigan dvigatelli
avtomobillarga nisbatan 25–30 foiz tejamli bo‘lgan dizel dvigatellarida
ishlatiladi. Dizel yonilg‘ilari yonganida (yonish jarayonida)
o‘rtacha 42,5 mJ/kg issiqlik ajralib chiqadi.
Dvigatelning ishonchli ishlashi va, shu bilan birga, ularga texnik
xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash xarajatlarining miqdori bevosita
yonilg‘i sifatiga bog‘liq.
Yonilg‘i xususiyatlarini bilish va ulardan to‘g‘ri foydalanish dizel
dvigatellarining samaradorligi va avtotransport korxonalarining
rentabelligini belgilab beruvchi asosiy omillardan biridir.
Dizel yonilg‘isi markalari bir-biridan zichligi va sirt taranglik
kuchi (25–30 mN/m) bo‘yicha kamroq, qovushoqligi va boshqa xususiyatlari
bo‘yicha esa juda katta farq qilishi mumkin.
Dizel dvigatellarida yonilg‘i to‘la va sifatli yonishi uchun ular
quyidagi ekspluatatsion talablarga javob berishi kerak:
– yuqori bosimli nasos uzluksiz va puxta ishlashi uchun yonilg‘i
yaxshi so‘rilishi va haydalishi (optimal qovushoqlikka, zarur past
harorat xossalariga ega bo‘lishi, tarkibida suv hamda mexanik aralashmalar
bo‘lmasligi) lozim;
– mayin to‘ziydigan va yaxshi aralashma hosil qiladigan bo‘lishi,
buning uchun esa qovushoqligi va fraksion tarkibi optimal
bo‘lishi zarur; – dvigatel oson yurgizib yuborilishi va «yumshoq» ishlashi
uchun tutun hosil qilmasdan batamom yonishi kerak (yonilg‘ining
setan soni, qovushoqligi va fraksion tarkibiga bog‘liq);
– klapanlarda, porshenlarda va porshen halqalarida ko‘p qurum
hosil bo‘lmasligi, ninalar osilib qolmasligi hamda forsunkalarning
to‘zitkichlari kokslanmasligi lozim (yonilg‘ining kimyoviy hamda
fraksion tarkibiga, tozalash usuli va darajasiga bog‘liq);
– sig‘imlarni, yonilg‘i quvurlarini, yonilg‘i berish tizimini va
dvigatel detallarini korroziyalamasligi kerak (oltingugurtli birikmalar,
organik hamda mineral kislotalar, suv miqdoriga bog‘liq);
– barqaror yonishi hamda yonganida mumkin qadar ko‘p issiqlik
chiqarishi (uzoq muddat saqlanganida xossalarni o‘zgartirmasligi)
zarur. 3. 2. Dizel yonilg‘isining qovushoqligi
Benzinli dvigatellar uchun benzinning qovushoqligi ahamiyatga
ega emas, chunki uning qovushoqligi suvnikidan ham kichik. Dizel
dvigatelida esa yonilg‘ining qovushoqligi katta ahamiyatga ega:
uning kamayishi ham, oshishi ham dvigatelning yomon ishlashiga
olib keladi. Qovushoqlik tashqi kuch ta’sirida suyuqlik zarralari
harakatlanganida bir-biriga ko‘rsatadigan qarshilikdir.
Dizel yonilg‘isining qovushoqligini belgilovchi ko‘rsatkich kinematik
qovushoqlik deyiladi. Yonilg‘ining yonish kamerasida
to‘zitilish sifati kinematik qovushoqlikka bog‘liq. Yonilg‘ining
qovushoqligi juda katta bo‘lsa, u mayin to‘zimaydi, bug‘lanishga
ko‘p vaqt kerak bo‘ladi, oqibatda yonilg‘i chala yonadi (yonib
ulgurmaydi), uning sarfi ortadi, qurum hosil bo‘lishi ko‘payadi,
chiqindi gaz qorayib chiqadi, tutay boshlaydi. Yonilg‘ining qovushoqligi
kichik bo‘lsa, yonilg‘i nasosining detallariga yonilg‘i
yaxshi surkalmaydi, buning oqibatida nasosning plunjerli juftlari
tez yeyiladi
3. 3. Yonilg‘ining o‘z-o‘zidan alangalanishi
Yonilg‘ining o‘z-o‘zidan alangalanishi deganda, yonilg‘i aralashmasining
olov yoki qizigan jism ta’sirisiz alanga oldiradigan
kimyoviy reaksiyaning o‘z-o‘zidan jadallashishi tushuniladi.
Yonilg‘ining o‘z-o‘zidan alangalanish tizimida reaksiya aktiv
oraliq mahsulotlarining to‘planishi yoki yuqori harorat ta’siri natijasida
sodir bo‘lishi mumkin.
Siqilgan issiq havoga purkalgan suyuq yonilg‘ining o‘z-o‘zidan
alangalanishi dizellardagi yonish jarayonining dastlabki bosqichi
uchun xos hodisadir.
O‘z-o‘zidan alangalanish issiqlik ajralish va chala oksidlanishning
oraliq mahsullari (aldegidlar, spirtlar va hokazo) hosil bo‘lishi
bilan kechuvchi alanga oldidagi zanjirli reaksiyalar rivojlanishining
yakuniy natijasidir.
Yonilg‘ining o‘z-o‘zidan alangalanishi dizel dvigatelining bir
qator ko‘rsatkichlariga, birinchi navbatda, dvigatelni oson yurgazib
yuborish (bunda dvigatel yumshoq va barqaror ishlaydi) va dvigatellarning
qattiq (taqillab) ishlashiga, sezilarli ta’sir ko‘rsatadi.
Alangalanishning kechikish davri ortganida, dizel dvigateli taqillab
ishlaydi.
Setan soni. Dizel yonilg‘isining o‘z-o‘zidan alangalanishini
aniqlash benzinning detonatsiyaga qarshiligini aniqlash kabi amalga
oshiriladi. Bunda asosiy ko‘rsatkich sifatida setan soni qabul
qilingan bo‘lib, u setanning alfametilnaftalinli aralashmadagi foiz
hisobidagi miqdoriga teng. Etalon aralashmaning o‘z-o‘zidan alangalanishi
standart dvigatelda tekshirilayotgan yonilg‘ining alangalanishi
bilan bir xil bo‘lishi kerak.
3. 4. Dizel yonilg‘isining o‘z-o‘zidan alangalanishini
Do'stlaringiz bilan baham: |
