O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

Yer po‘stining mineral tarkibi 
Yer qobig‘ining ichida va uning sirtida bo‘lib turadigan xilma-xil 
fizik-kimyoviy va termodinamik jarayonlar natijasida vujudga kelgan 
tabiiy kimyoviy birikmalar yoki sof tug‘ma elementlar 
minerallar
deb 
yuritiladi. 

---

50 
Yerning ustki qattiq qobig‘i litosfera deb ataladi. U turli 
tog‘jinslaridan, kamroq ma’danlardan tuzilgan. Tog‘jinslari va ma’danlar 
har xil minerallardan tashkil topgan. Bu termin qadimiy “mineral”, ya’ni 
ma’danli tosh, ma’danning parchasi degan so‘zdan kelib chiqqan. 
Minerallar Yer qobig‘ida sodir bo‘ladigan xilma-xil fizik-kimyoviy 
jarayonlarning tabiiy birikmalaridan iborat. Tabiatdagi minerallar, asosan 
qattiq holatda uchraydi, lekin simob, suv va neft kabi suyuq minerallar 
ham bor. Gazsimon minerallardan esa karbonat angidridi, vodorod sulfidi, 
sulfid angidrid gazi va boshqalarni misol qilib ko‘rsatish mumkin. 
Hozirgi vaqtda taxminan 4000 dan ortiq minerallar va ularning
turi aniqlangan. Tog‘jinslarining hosil
 
bo‘lishida asosan faqat 50 taga 
yaqin mineral qatnashadi. Bunday minerallar jins hosil
 
qiluvchi 
minerallar deb yuritiladi. 
Jins hosil
 
qiluvchi minerallarning paydo bo‘lish qonuniyatlarini, 
tarkibi, umumiy va fizik xossalarini bilmasdan turib tog‘jinslarini 
o‘rganish mumkin emas. 
Minerallarning umumiy xossalari: 
Morfologik xossalari - kristalli shakllari, ularning tabiiy o‘simtalari, 
agregatlarining tuzilishi, konkretsiyalar, jeodalar, oolitlar; 
Optik xossalari - mineral bo‘lagining rangi, izining rangi, tiniqligi, 
yaltiroqligi; 
Mexanik xossalari - mineralning qattiqligi, (moos shkalasi), ulanish 
tekisligi, sinishi va mo‘rtligi; 
Kimyoviy xossalari - xlorid kislota bilan o‘zaro reaksiyasi, erishi, 
mazasi va hidi; 
Boshqa xossalari - solishtirma og‘irligi va magnitlik xususiyati; 
Talabalar 
minerallarning 
asosiy 
fizik 
xossalarini 
yaxshi 
o‘zlashtirishlari uchun quyida ularning qisqa ta’rifini keltiramiz.