O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

Moxorovich 
chizig‘i
deyiladi. Bu chegaradan o‘tayotganda to‘lqinlarda sakrash yuz 
beradi. Maxorovich chegarasi ostida Gutenberg qatlami yotadi. Yerning 
bu qismida seysmik to‘lqinlarining tarqalish tezligi 3% kamayadi. Bu 
qatlam astinosfera ham deyiladi. U qatlam ostida Golitsin qatlami yotadi. 
Yerning bu qismida to‘lqinlarning tarqalish tezligi keskin ortadi, uni 
birinchi bo‘lib 1912-1913-yillarda Galittsin aniqlagan. Yer po‘sti va 
Yuqori mantiyada asosan tektonik harakatlar bo‘ladi. Shuning uchun 
astinosfera va Yer po‘stini birgalikda tektonosfera ham de-yiladi. 
Seysmik to‘lqinlarning tezligi 2900 m chuqurlikda bo‘ylama to‘lqinlar 
13,6 dan 8,1 km/s gacha kamayadi. 
Ko‘ndalang to‘lqinlar esa umuman so‘nadi. Bu Yerning yadrosi 
seysmik to‘lqinlarga nisbatan suyuqlik xususiyatlarini ko‘rsatadi. 
Yer po‘stining kimyoviy tarkibi. 
Yer sharining va Yer po‘sting 
fizik xususiyatlari bilan bir qatorda uning kimyoviy tarkibi ham katta 
ahamiyatga egadir. Yerning kimyoviy tarkibini bilish uchun uni kimyoviy 
jihatdan analiz qilinadi. Buning uchun Yer po‘sti tashkil yetgan jinslardan 
namuna olib tekshiriladi. Hozirgi vaqtda Yerning 16-20 km. gacha 
bo‘lgan qatlamini tekshirish mumkin, undan chuqurdagi qatlamlarning 
tarkibi taxminan, lekin juda muhim, ular geofizik usullarga asoslanib 
aniqlanadi. Yer sharinig ustki qismi havo va suv qobig‘i bilan o‘ralgan 
bo‘lib og‘irligi jihatidan bu ikkala qobiq Yer massasining 6,04% ni 
tashkil yetadi. Yer massasining 93,06% esa har xil jinslardan iborat. 

---

48 
Umuman yer qobiqining kimyoviy tarkibini birinchi marta olimlardan 
F.U. Klark va V.I. Vernadskiy, A.Е. Fersman, V.M. Goldshmidt, P.N. 
Chervinskiy va boshqalar aniqlab bergan.
 
1-jadval Ular ilmiy 
adabiyotlardan foydalanib va 5000-6000 ga yaqin turli tog‘jinslarini 
kimyoviy jihatdan analiz qilib, Yer qobig‘ining o‘rtacha kimyoviy 
tarkibini aniqlaganlar. Meteoritlarning kimyoviy tarkibi Yer po‘stini 
kimyoviy tarkibiga juda o‘xshashdir. Bu hol Quyosh sistemasidagi osmon 
jismlarining kimyoviy tarkibi bir-biriga o‘xshashligini ko‘rsatadi.