O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

 
Yer qobig‘ining kimyoviy tarkibi 
(A.P.Vinogradov,A.A.Yaroshevskiy, O.G.Soroxtin) 
1-jadval 
Kimyoviy 
elementlar 
oksidlari 
% 
Yerning 
birlamchi 
moddasi 
tarkibi 
Differensatsiya mahsulotlari 
(yadro) 
Hozirgi 
mantiya 
Litosfera 
Depletlashgan 
mantiya 
Yer po‘sti 
Magmatik jinslar turi 
o‘
ta 
as
o
sl
i 
as
o
sl
i 
o‘
rt
a 
n
o
rd
o
n
Fе 
13,1 
43,410 
— 
— 
— 
— 
— 
Ni 
0,56 
0,56 
8.7 
5,5 
6,37 
6,1 
1,78 
FеS 
2,17 
6,69 
— 
— 
— 
— 
— 
FеО 
22,76 
49,34 
8,7 
5,5 
6,37 
6,1 
1,78 
Fе
2
О
3
— 
— 
8,7 
2,8 
5,38 
1,2 
1,57 
SiО
2
30,78 
— 
45,5 
40,5 
49,06 
60,6 
70,2 
Al
2
О
3
2,52 
— 
3,67 
0,9 
15,7 
17,5 
14,5 
МgО 
25,77 
— 
38,35 
46,3 
6,17 
2,0 
0,98 
СаО 
1,56 
— 
2,28 
0,7 
8,95 
4,0 
1,89 
Nа
2
О 
0,3 
— 
0,43 
0,1 
3,1 
4,0 
3,48 
К
2
О 
0,016 
— 
0,012 
0,04 
1,52 
2,7 
4,11 
Akademik A.Fersmanning fikricha Yer kimyoviy tarkibini 1,1% ni 
bilamiz, 3,6% ni oz-moz bilamiz, qolgan 93,3% ni uncha bilmaymiz. 
Vinogradovning hisobiga ko‘ra Yer po‘stidagi kimyoviy elementlarning 
miqdori quyidagicha: O
2
-46,5%, Si-25,7%, Al-7,65%, Fe-6,24, Ca-5,8, 
Na-2,8, Mg-3,23, K-1,34, H-0,18 tashkil yetadi. 

---

49 
Yer sharining kimyoviy tarkibi(foiz massasiga qarab) 
2-jadval 
Elementlar 
Mualliflar 
Fе 
О 
Si 
Мg 
Ni 
Са 
S 
Al 
Bosh 
qalar 
Jami 
P.N. 
Chervenskiy 
F.Klark
G. Vashington
P. Niggli
I.I. Zaslavskiy 
67,8 
67,2 
39,8 
36,9 
38,0 
11,3 
12,3 
27,7 
29,3 
27,4 
5,8 
7,0 
14,5 
14,9 
14,2 
4,3 
2,1 
8,7 
6,7 
10,4 
6,2 
6,0 
3,2 
2,9 
2,8 
0,5 
1,1 
2,5 
3,0 
1,3 
0,7 
1,0 
0,6 
0,7 
1,0 
0,4 
1,9 
1,8 
3,0 
3,1 
3,0 
0,9 
1,2 
2,6 
1,8 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
Olimlarning izlanishi natijasida olingan ma’lumotlar, Yer qobig‘ini 
kimyoviy tarkibi va Yerning o‘rtacha kimyoviy tarkibi yuqoridagi ikki 
jadvalda taqqoslash uchun keltirildi.
Norvegiyalik olim V.M. Goldshmidt fikricha Yerning ichki 
qobiqlari, u qaynoq bo‘lgan vaqtda kimyoviy tarkibi bo‘yicha ajralgan. 
Hozirgi vaqtda yuqori mantiya ultraasos jinslardan (eklogit, piroksenit, 
peridotit, amfibolit) tashkil topgan.
Yer sharining havo va suv qatlamidagi issiqlik asosan Quyoshdan 
keladigan issiqlikning Yer shari bo‘ylab har xil tarqalishdan paydo 
bo‘ladi. Yer shari baland-past, o‘nqir-cho‘nqir shaklda bo‘lganligi va 
doimo o‘z o‘qi hamda Quyosh atrofida aylanishi tufayli uni Quyosh 
nurlari bir tekisda isitmaydi. Issiqlik Yerning havo va suv qatlamidan 
hatto uning qattiq qobig‘idan ham o‘tadi, lekin bir tekisda o‘tmaydi. 
Birinchidan, dengiz yuzasidan Yuqoriga har 100 metr ko‘tarilganda 
harorat 0,5 gradusga kamayadi; ikkinchidan, Yer yuzasining o‘simliklar 
bilan qoplanganligi, undagi havo va suv oqimlari ham Yer ichida 
issiqlikning o‘tishida katta rol o‘ynaydi. 
Ko‘p -yillik kuzatishlar Quyoshdan keladigan issiqlik Yerning 
qattiq qobig‘iga bir tekis o‘tib bormasligini ko‘rsatadi.