|
MINTAQANI BARQAROR IQTISODIY RIVOJLANTIRISHDA IQTISODIY SIYOSAT
Mintaqaviy siyosat: kontseptsiya, turlari, ob`ektlar, sub`ektlar, amalga oshirish mexanizmi
Har qanday mintaqa o`ziga xos xususiyatlar bilan ajralib turadigan hududdir. O`ziga xos xususiyatlar bir mamlakatni, jahon mintaqalarini (madaniyati va sivilizatsiya, madaniy va tarixiy, geosiyosiy, xalqaro siyosiy va hokazo) va mamlakatlar ichidagi hududlarni (ichki hududlar deb ataladi) o`z ichiga olgan hududlarga ega.
Dunyo kabi ichki mintaqalar ularning rivojlanish sharoitlarining tengsizligi kabi xususiyatga ega.
Bu tengsizlik turli omillarga bog`liq: demografik, ekologik, geosiyosiy, ijtimoiy-tarixiy, o`tmishda mavjud bo`lgan ayrim muammolar va albatta, tabiiy va iqlimiy. Masalan, O`zbekiston hududlarini 2G`3 qismini tashkil etadigan cho`l va sahro hududlari odamlarning yashash tarzi uchun salbiy tabiiy sharoitlarga ega. Yoki Toshkent shahriga tutash bo`lgan Toshkent viloyati potentsiali mamlakatimizda juda yuqori baholanadi. Mintaqaga xos bo`lgan sharoitlar tengsizligi iqtisodiy rivojlanish darajasi, aholining sifati, aholining turmush darajasi boshqacha ekanligi bilan belgilanadi. Bu o`z konstitutsiyalari bilan e`lon qilingan eng kam miqdordagi davlatlar hududida ham hamma joyda bir xil qo`llaniladi.
Ichki mintaqalarni rivojlantirish uchun sharoitlar tengsizligi davlat mintaqaviy siyosatining ob`ektiv asosidir.
Davlatning mintaqaviy siyosati - mamlakatning siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va ekologik rivojlanishini davlat, mintaqalar va mintaqalar o`rtasidagi o`zaro munosabatlarni aks ettiradigan keng ko`lamli, mintaqaviy jihatdan boshqarish uchun faoliyat doirasi hisoblanadi.
Odatda, mintaqaviy siyosatning quyidagi turlari farqlanadi: iqtisodiy, ijtimoiy, demografik, ekologik, ilmiy-texnikaviy.
Mintaqaviy siyosat - ishlab chiqarish kuchlarini yanada oqilona taqsimlashga, alohida hududlar rivojlanishidagi farqlarni bartaraf etishga yordam beradigan qonunchilik, ma`muriy va ekologik tadbirlar tizimi. Ya`ni, oxir-oqibat, mintaqaviy rivojlanishda muvozanatni ta`minlash, hududiy nomutanosiblikni bartaraf etish asosiy maqsad qilib olinadi. Ushbu maqsad mintaqaviy siyosatda muayyan muvozanatni saqlashni talab qiladi: markazlashtirish va markazsizlashtirish, davlatchilik va avtonom, tabiiy farqlar va tartibga solish.
Hududiy rivojlanishni tartibga solish turli darajalarda - mahalliy, mintaqaviy va davlat tomonidan amalga oshiriladi. Hozirgi vaqtda mintaqaviy siyosatning davlatlararo darajasini (masalan, Evropa Ittifoqi) ajratish uchun barcha asoslar mavjud.
Mintaqaviy siyosatning ob`ekti sifatida mintaqa, aniqrog`i, ijtimoiy-iqtisodiy mintaqalar tushuniladi. Ushbu siyosat asosan ijtimoiy-iqtisodiy xususiyatdagi hududiy farqlarni yumshatishga qaratilgan. Mintaqaviy ob`ektlarni boshqarish orqali ularning ishlab chiqarish, ijtimoiy, pul-kredit, moliyaviy va boshqa sohalarini qo`llab-quvvatlashga yo`naltirilishi mumkin.
Mintaqaviy siyosat sub`ektlari mahalliy, mintaqaviy, davlat, davlatlar darajasida maxsus vakolatga ega organlardir.
Mintaqaviy siyosatning vositalari har xil: moliyaviy (yordam, imtiyozlar, jarimalar va boshqalar), ma`muriy (ruxsatnoma va taqiqlar), infratuzilma (birinchi navbatda yo`llarni qurish).
Mintaqaviy siyosat mexanizmlari ham har xil. Ushbu siyosat hududlarda resurslarini taqsimlash ya`ni birinchi navbatda, moliyaviy (maxsus), turli xil maxsus dasturlar (muammolar, maqsadlar) orqali amalga oshiriladi.
Hududiy jihatdan farqlar deyarli barcha mamlakatlar uchun keng tarqalgan. Biroq, mintaqaviy siyosatning maqsad va vazifalari shuningdek uning shakllari va usullari hudularga to`laligicha mos kelaveramaydi va juda keng chegaralarda o`zgarib turadi.
Shunga qaramay, amalda deyarli barcha mamlakatlarda umumiy maqsadlar mavjud. Bu borada rus olimlari Yu.N. Gladkiy i A.I. Chistobaev quyidagi vazifalarni alohida ta`kidlaydi:
- yagona iqtisodiy makonni yaratish va mustahkamlash hamda davlatning iqtisodiy, ijtimoiy, huquqiy va tashkiliy asoslarini ta`minlash;
- mintaqalarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi uchun shart-sharoitlarning nisbiy tarzda taqsimlanishi;
- davlatlar uchun alohida strategik ahamiyatga ega bo`lgan hududlarni ustivor rivojlanishi;
- tabiiy resurslardan maksimal darajada foydalanish, shu jumladan resurslar, hududlarning xususiyatlarini hisobga olish;
- atrof-muhitni ifloslanishining oldini olish, hududlarni atrof-muhitni muhofaza qilish va boshqalar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
