|
Xorijiy mamlakatlarda mintaqaviy siyosatning xususiyatlari
G`arb mamlakatlarida mintaqaviy siyosatning asosiy maqsadi mamlakatning ayrim mintaqalari o`rtasidagi eng keskin ijtimoiy va iqtisodiy tengsizliklarni bartaraf etishdir.
G`arb davlatlarining zamonaviy mintaqaviy siyosatida odatda to`rtta asosiy yo`nalish mavjud.
Birinchi yo`nalish rivojlanishdan orqada qolgan hududlarni ko`tarishdir. Ular odatda agrar yoki mineral-xom ashyoga asoslangan qoloq ijtimoiy infratuzilma, ta`lim va madaniyatning zaif rivojlanishi bilan tavsiflanadigan hududlardir. Masalan Frantsiyaning janubi-g`arbiy hududlari, Italiyaning janubida, Shvetsiyada, Finlyandiyada, Norvegiyada - shimoliy hududlarni misol qilib ko`rsatish mumkin. Biroq G`arbiy davlatlarning rivojlanmagan hududlarida vaziyat o`zgarishsiz qolayotganini ta`kidlash lozim. Bu mamlakatlarning faol mintaqaviy siyosati ob`ektlari bo`lgan Frantsiya va Italiya agrar hududlarida yaxshiroq o`zgarishlar yuz beradi. Ammo bu juda zaif tabiiy sharoitdagi shimoliy hududlarda yuz bermayapti.
Ikkinchi yo`nalish - bu depressiyalangan hududlarni «reanimatsiya» qilish. Ular orasida, odatda, Germaniyada Rur va Saarni, Frantsiyadagi Elzasni, Belgiyadagi Valloniyani, Buyuk Britaniyadagi Uelsni va boshqalarni kiritish mumkin. O`tmishda rivojlanishning yuqori darajasi ko`rsatgan bu hududlar yirik ko`mir-metallurgiya markazlari edi. Yigirmanchi asrning oxirida. «depressiya» belgilari kimyoviy, yog`ochga ixtisoslashtirilgan hududlarga xos bo`lib qoldi.
Ushbu va boshqa shunga o`xshash hududlarda ilmga asoslangan sanoatni, biznesni rivojlantirishni, rekreatsiv rivojlantirish, bo`shab qolgan ishchi kuchining boshqa mintaqalarga ko`chib ketishini rag`batlantirish natijalari o`z natijalarini berdi: ular sobiq inqirozga o`xshash hududlarga o`xshamaydi. Shunga qaramay iqtisodiy hayotni qayta tiklash vazifalari hali kun tartibidan olib tashlanmagan.
Uchinchi yo`nalish, xususan, poytaxtda shaharlashish aglomeratsiyalarning o`sib borayotganini o`z ichiga oladi. Bu yo`nalish aslida yangi emas, sanoat aglomeratsiyalarining nazoratiz o`sishi mahalliy hokimiyat va jamiyat o`rtasida doimo tashvish uyg`otdi. Afsuski, shaharlarda sanoat va inson resurslari kontsentratsiyasiga qarshi kurashish uchun hech qanday chora ko`rilmadi. Shunga qaramay shahar aglomeratsiyasining gipertrofiyalangan o`sishi bilan bog`liq ijobiy tajriba mavjud. Avvalo Frantsiya tajribasida bu Parijning o`sishini cheklash uni va atrof-muhit o`rtasidagi hududiy farqlarni bartaraf etish vazifasi uzoq vaqtdan beri birinchi o`rinda turadigan muammolardan biridir.
Mintaqaviy siyosatning to`rtinchi yo`nalishi - yangi resurslar maydonlarini rivojlantirishdan iborat.
Integratsion jarayonlarni o`rganishda iqtisodchilar erkin savdo zonasi, bojxona ittifoqi, umumiy bozor, iqtisodiy birlik va to`liq integratsiya kabi integratsion assotsiatsiyalarni alohida ajratib ko`rsatadi. Hozirgacha faqat bitta integratsiya ittifoqi dunyoda belgilangan to`rtinchi va qisman beshinchi turdagi mezonlarga javob beradi xalos. Bu Evropa Ittifoqi (EI) - hududiy ijtimoiy-iqtisodiy integratsiyasining klassik versiyasi bo`lib, unda barcha ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni davlatlararo tartibga solish tizimi yaratilgan va uning hududiy siyosati amalga oshirilmoqda.
Evropa Ittifoqi an`anaviy ravishda «boy» Shimol, «kambag`al» janub, «marginal qatlam» ga bo`linadi. So`nggi paytlarda «markaz» (yadro) va «atrof-muhit» tushunchasi Evropa Ittifoqi mamlakatlariga nisbatan tobora ko`proq qo`llanilmoqda. «Markaz» Angliya, Belgiya, Niderlandiya, Lyuksemburg, Frantsiyaning katta qismi va Germaniyani, Avstriyani va Shimoliy Italiyani o`z ichiga oladi. «Rivojlanishi past» hududlarga - Irlandiya, Shimoliy Irlandiya (Ulster), Shotlandiya, Uels, janubi-g`arbiy Frantsiya, asosan Ispaniyaning, Portugaliya, Italiya, Gretsiyaning agrar hududlari hamda Finlyandiya, Shvetsiyaning ayrim shimoliy hududlarini kiritish mumkin.
Ko`plab Evropa Ittifoqi rasmiy hujjatlari faqat ayrim mamlakatlar emas balki ularning mintaqalari integratsiya jarayonida alohida o`rinni egallashini ta`kidlaydi. Hozirgi vaqtda ushbu mintaqalarning aksariyati Evropa Ittifoqining oliy organlari bilan to`g`ridan-to`g`ri aloqalarni yo`lga qo`yib o`zlarining markaziy hukumatlarini aylanib o`tmoqda.
Evropa Ittifoqining mintaqaviy siyosatining asosiy maqsadi - alohida mintaqalar o`rtasidagi rivojlanishdagi uzilishlarni kamaytirish orqali milliy iqtisodiyotlarni birlashtirishdan iborat.
Asosiy maqsadga muvofiq, Evropa Ittifoqining hujjatlarida aniq maqsadlar qo`yildi:
- tuzilmaviy qayta qurish va qoloq hududlarga amaliy yordam berish;
- yuqori ishsizlik darajasi va ishlab chiqarish darajasini pasayishi bilan sanoatdagi depressiya maydonlarini tarkibiy o`zgartishlarni amalga oshirish va ularning rivojlantirishga ko`maklashish;
- uzoq muddatli ishsizlikka qarshi kurash;
- yoshlarni ish hayotiga jalb qilishni rag`batlantirish;
- agrar siyosatni ilgari surish, shu jumladan qishloq xo`jaligi va qishloq xo`jaligiga xizmat ko`rsatadigan tarmoqlarni rivojlantirish;
- aholi zichligi juda kam bo`lgan EI mintaqalarini rivojlantirish.
Evropa Ittifoqi tizimida mintaqaviy siyosat maqsadlarini amalga oshirish uchun yuqori darajali organlar yaratildi.
Ular orasida: - Evropa jamiyati komissiyalari tizimidagi Mintaqaviy siyosat bosh boshqarmasi va Evropa parlamentida tegishli komissiya;
- Mintaqalar qo`mitasi (1993 yilda tuzilgan, unda hududiy va mahalliy hokimiyatlarning 200 dan ortiq vakillari);
- Evropa Mintaqalari Uyushmasi.
- Evropa mintaqaviy rivojlanish jamg`armasi (mintaqaviy rivojlanish uchun mablag`lar ajratadigan Evropa Ittifoqi moliya institutlarining asosiy qismi).
1990 yillar oxirida mintaqaviy siyosatni amalga oshirish uchun Evropa Ittifoqi byudjetining 1G`3 qismidan ko`prog`ini tashkil etdi.
Evropa Ittifoqida mintaqaviy siyosatning aniq maqsadli dasturlari, subdasturlar, loyihalar orqali amalga oshiriladi.
Alohida shaharlarni rekonstruksiya qilish, qishloq xo`jaligini rivojlantirish, mudofaa konvensiyalari korxonalarini rivojlantirish, ayollar va yoshlarni ishlab chiqarishga o`qitish va qayta tayyorlash, kichik va o`rta biznesni rivojlantirish kabi dasturlar ishlab chiqilib amalga oshirilmoqda.
EI mamlakatlarining mintaqaviy siyosati doimiy islohotlar bilan takomillashtirilib borilmoqda. Ittifoq byudjeti mamlakatlardan ajratiladigan mablag`lardan tashkil topadi. Ammo ularning samaradorligi sarflangan xarajatlardan past. Ya`ni, Evropa Ittifoqida boy mintaqalar «kambag`al» mintaqalarni subsidiyalashadi. Biroq, Evropa mamlakatlari bu maqsadga erishishda - barqarorlik, kelajakdagi integratsiyadan keladigan foyda - bunga loyiq deb hisoblaydilar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
